आपत्ती व्यवस्थापन
१. आपत्ती म्हणजे काय?
आपत्ती म्हणजे अचानक उद्भवणारे संकट, ज्यामुळे जीवित, मालमत्ता आणि पर्यावरणाचे मोठे नुकसान होते.
आपत्तींचे प्रकार:
आपत्ती मुख्यतः दोन प्रकारच्या असतात:
1. नैसर्गिक आपत्ती – ज्या निसर्गाच्या क्रियेमुळे घडतात.
- महापूर
- भूकंप
- वादळ
- त्सुनामी
- ज्वालामुखी
- दरड कोसळणे
2. मानवनिर्मित आपत्ती – ज्या मानवी चुकीमुळे किंवा निष्काळजीपणामुळे होतात.
- आग लागणे
- रासायनिक वायू गळती
- बाँबस्फोट
- मोटार अपघात
- इमारतींची पडझड
२. महापूर (Flood)
महापुराची कारणे:
- अतिवृष्टीमुळे नदीकाठच्या भागात पाणी साचते.
- नद्या, तलाव आणि धरणांची भरती क्षमतेपेक्षा जास्त पाणी साचल्याने.
- सांडपाणी वाहून नेणाऱ्या यंत्रणेत अडथळे आल्यास.
महापुराचे परिणाम:
- शेतीचे मोठे नुकसान होते.
- लोकांचे घरांचे नुकसान होते.
- अनेक आजार पसरतात (मलेरिया, डेंग्यू, त्वचारोग).
- वाहतूक बंद पडते आणि जीवन विस्कळीत होते.
महापुरात घ्यायची काळजी:
- उंच ठिकाणी जाऊन आसरा घ्यावा.
- वाहत्या पाण्यात जाण्याचे टाळावे.
- गरजेच्या वस्तू, अन्न आणि पाणी सोबत ठेवावे.
- प्रशासनाने दिलेल्या सूचना पाळाव्यात.
३. भूकंप (Earthquake)
भूकंपाची कारणे:
- भूगर्भातील हालचालींमुळे पृथ्वी थरथरते.
- जमीनीला मोठ्या प्रमाणावर भेगा पडतात.
- मोठ्या धरणांच्या फटीमुळे किंवा खाणकामामुळे भूकंप होऊ शकतो.
भूकंपाचे परिणाम:
- मोठ्या इमारती, पूल, रस्ते पडतात.
- नद्यांच्या प्रवाहात बदल होऊ शकतो.
- लोकांचे जीव आणि मालमत्तेचे नुकसान होते.
भूकंपाच्या वेळी घ्यायची काळजी:
- मजबूत टेबलखाली किंवा भिंतीच्या कडेला उभे राहावे.
- लिफ्ट आणि जिन्याचा वापर करू नये.
- घराबाहेर असल्यास मोकळ्या जागेत रहावे.
- आपत्कालीन मदतीसाठी प्रशासनाशी संपर्क साधावा.
४. वादळ (Storm)
वादळाची कारणे:
- वेगाने वाहणाऱ्या वाऱ्यामुळे मोठे वादळ निर्माण होते.
- हवामानातील बदलामुळे कमी व उच्च दाबाच्या क्षेत्रांमध्ये वारे वेगाने वाहतात.
वादळाचे परिणाम:
- झाडे, वीजेचे खांब आणि घरांचे नुकसान होते.
- वीजपुरवठा खंडित होतो.
- जनजीवन विस्कळीत होते.
वादळाच्या वेळी घ्यायची काळजी:
- सुरक्षित ठिकाणी आसरा घ्यावा.
- विजेचे खांब आणि झाडांपासून दूर रहावे.
- घरातील खिडक्या आणि दरवाजे घट्ट बंद ठेवावेत.
५. वणवा (Forest Fire)
वणव्याची कारणे:
- जंगलात गरम हवामानामुळे किंवा विजेच्या कडकडाटाने आग लागते.
- मानवी निष्काळजीपणामुळे (सिगारेट, कचरा जाळणे) आग पसरते.
वणव्याचे परिणाम:
- मोठ्या प्रमाणात झाडांची हानी होते.
- प्राणी आणि पक्षांचे जीवन धोक्यात येते.
- वातावरण प्रदूषित होते.
वणवा टाळण्यासाठी उपाय:
- जंगलात आग न लावणे.
- कोरड्या गवताच्या ठिकाणी आग लागणार नाही याची काळजी घेणे.
- वनसंवर्धन आणि वनसंरक्षण करणे.
६. आपत्ती व्यवस्थापन म्हणजे काय?
आपत्तीपूर्वी आणि आपत्ती झाल्यानंतर घेतल्या जाणाऱ्या उपाययोजनांना आपत्ती व्यवस्थापन म्हणतात.
आपत्ती व्यवस्थापनाचे घटक:
- पूर्वतयारी: आपत्ती येण्यापूर्वी आवश्यक खबरदारी घेणे.
- तत्काल प्रतिसाद: आपत्तीच्या वेळी योग्य निर्णय घेऊन लोकांचे प्राण वाचवणे.
- नुकसान भरपाई: आपत्तीनंतर सरकार आणि संस्था लोकांना मदत करतात.
७. आपत्तीच्या वेळी महत्त्वाचे दूरध्वनी क्रमांक:
- पोलीस: 100
- अग्निशमन दल: 101
- रुग्णवाहिका: 102
- आपत्ती नियंत्रण कक्ष: 108
८. आपत्तीच्या वेळी घ्यावयाची काळजी
आपत्ती | सावधगिरीचे उपाय |
---|---|
भूकंप | मजबूत वस्तूच्या खाली लपावे, भिंतीजवळ उभे राहू नये |
महापूर | उंच ठिकाणी जावे, स्वच्छ पाणी पिण्यास वापरावे |
वादळ | घरातील खिडक्या-दरवाजे घट्ट बंद करावेत |
वणवा | आग विझवण्यासाठी पाणी किंवा वाळू वापरावी |
सर्पदंश | जखम धुवावी, घट्ट बांधावे आणि त्वरित डॉक्टरांकडे जावे |
उष्माघात | सावलीत थांबावे, भरपूर पाणी प्यावे, हलके कपडे घालावेत |
९. आपत्तीच्या वेळी पहिली मदत (प्रथमोपचार)
- कुत्रा चावल्यास – जखम साबण आणि पाण्याने स्वच्छ धुवावी, अँटी-रेबीज इंजेक्शन घ्यावे.
- सर्पदंश झाल्यास – जखमेच्या वर घट्ट कपडा बांधावा, रुग्णाला त्वरित डॉक्टरांकडे न्यावे.
- भाजल्यास – भाजलेल्या भागावर थंड पाणी टाकावे, फोड फोडू नये.
- उष्माघात झाल्यास – सावलीत विश्रांती द्यावी, पाणी व सरबत प्यायला द्यावे.
Leave a Reply