सामान्य विज्ञान Notes Chapter 16 Class 6 Samanya Vigyan Maharashtra Board Marathi Medium

विश्वाचे अंतरंग

१. आकाशगंगा आणि दीर्घिका

• निरभ्र आकाशात दिसणारा पांढरा धुरकट पट्टा म्हणजे आकाशगंगा (मंदाकिनी).
• ताऱ्यांच्या आणि त्यांच्या ग्रहमालिकांच्या समूहाला दीर्घिका म्हणतात.
• आपली आकाशगंगा स्थानिक दीर्घिका समूहाचा भाग आहे.
• आपल्या आकाशगंगेजवळील दुसरी दीर्घिका देवयानी म्हणून ओळखली जाते.
• एडविन हबल यांनी इतर दीर्घिकांचे अस्तित्व सिद्ध केले.

२. तारे आणि त्यांचे प्रकार

तारे लहान- मोठे, तेजस्वी-अंधूक, निळे-पांढरे-तांबूस अशा प्रकारचे असतात.

ताऱ्यांचे तापमान ३५००°C ते ५००००°C असते.

ताऱ्यांचे प्रमुख प्रकार:

1. सूर्यसदृश तारे – उदा. मित्र तारा.
2. तांबडे राक्षसी तारे – सूर्याच्या १०० पट तेजस्वी.
3. महाराक्षसी तारे – सूर्याच्या शेकडो पट मोठे.
4. जोड तारे – दोन किंवा अधिक तारे एकमेकांभोवती फिरणारे.
5. रूपविकारी तारे – उदा. ध्रुव तारा, ज्याची चमक बदलत राहते.

३. सूर्यमाला आणि ग्रह

• सूर्यमालेत सूर्य, ग्रह, उपग्रह, लघुग्रह, धूमकेतु, उल्का यांचा समावेश होतो.
• अंतर्गत ग्रह: बुध, शुक्र, पृथ्वी, मंगळ – यांचे कवच कठीण असते.
• बाह्य ग्रह: गुरू, शनी, युरेनस, नेपच्यून – वायुरूप वातावरण असते.
• सूर्य – हा एक पिवळसर तारा असून, त्याचे तापमान ६०००°C आहे.

४. ग्रहांची वैशिष्ट्ये

५. उपग्रह, लघुग्रह आणि धूमकेतु

उपग्रह – ग्रहाभोवती फिरणाऱ्या वस्तू (उदा. चंद्र – पृथ्वीचा उपग्रह).

लघुग्रह – मंगळ आणि गुरूच्या दरम्यान छोटे खडक (लघुग्रह पट्टा).

धूमकेतु – बर्फ आणि धुळीपासून बनलेले; सूर्याजवळ आल्यावर शेपटी दिसते.

• हॅलेचा धूमकेतु – ७६ वर्षांनी पुनरागमन करणारा.

उल्का आणि अशनी –

• उल्का – वातावरणात येऊन जळणारे खगोलीय शिलाखंड.
• अशनी – पूर्ण जळून न जाणारा, जमिनीवर पडणारा खडक.