विश्वाचे अंतरंग
१. आकाशगंगा आणि दीर्घिका
- निरभ्र आकाशात दिसणारा पांढरा धुरकट पट्टा म्हणजे आकाशगंगा (मंदाकिनी).
- ताऱ्यांच्या आणि त्यांच्या ग्रहमालिकांच्या समूहाला दीर्घिका म्हणतात.
- आपली आकाशगंगा स्थानिक दीर्घिका समूहाचा भाग आहे.
- आपल्या आकाशगंगेजवळील दुसरी दीर्घिका देवयानी म्हणून ओळखली जाते.
- एडविन हबल यांनी इतर दीर्घिकांचे अस्तित्व सिद्ध केले.
२. तारे आणि त्यांचे प्रकार
तारे लहान- मोठे, तेजस्वी-अंधूक, निळे-पांढरे-तांबूस अशा प्रकारचे असतात.
ताऱ्यांचे तापमान ३५००°C ते ५००००°C असते.
ताऱ्यांचे प्रमुख प्रकार:
- सूर्यसदृश तारे – उदा. मित्र तारा.
- तांबडे राक्षसी तारे – सूर्याच्या १०० पट तेजस्वी.
- महाराक्षसी तारे – सूर्याच्या शेकडो पट मोठे.
- जोड तारे – दोन किंवा अधिक तारे एकमेकांभोवती फिरणारे.
- रूपविकारी तारे – उदा. ध्रुव तारा, ज्याची चमक बदलत राहते.
३. सूर्यमाला आणि ग्रह
- सूर्यमालेत सूर्य, ग्रह, उपग्रह, लघुग्रह, धूमकेतु, उल्का यांचा समावेश होतो.
- अंतर्गत ग्रह: बुध, शुक्र, पृथ्वी, मंगळ – यांचे कवच कठीण असते.
- बाह्य ग्रह: गुरू, शनी, युरेनस, नेपच्यून – वायुरूप वातावरण असते.
- सूर्य – हा एक पिवळसर तारा असून, त्याचे तापमान ६०००°C आहे.
४. ग्रहांची वैशिष्ट्ये
ग्रह | वैशिष्ट्ये |
---|---|
बुध | सर्वात जवळचा आणि वेगवान ग्रह |
शुक्र | सर्वात चमकदार, तप्त ग्रह, उलट दिशेने फिरतो |
पृथ्वी | जीवन असलेला एकमेव ग्रह, स्वतःभोवती फिरणारा चुंबक |
मंगळ | लालसर ग्रह, सर्वांत मोठा पर्वत ऑलिम्पस मॉन्स |
गुरू | सर्वांत मोठा ग्रह, सतत वादळे असतात |
शनी | कड्यांनी वेढलेला, घनता कमी |
युरेनस | घरंगळत फिरणारा ग्रह |
नेपच्यून | अतिवेगवान वारे वाहणारा ग्रह |
५. उपग्रह, लघुग्रह आणि धूमकेतु
उपग्रह – ग्रहाभोवती फिरणाऱ्या वस्तू (उदा. चंद्र – पृथ्वीचा उपग्रह).
लघुग्रह – मंगळ आणि गुरूच्या दरम्यान छोटे खडक (लघुग्रह पट्टा).
धूमकेतु – बर्फ आणि धुळीपासून बनलेले; सूर्याजवळ आल्यावर शेपटी दिसते.
- हॅलेचा धूमकेतु – ७६ वर्षांनी पुनरागमन करणारा.
उल्का आणि अशनी –
- उल्का – वातावरणात येऊन जळणारे खगोलीय शिलाखंड.
- अशनी – पूर्ण जळून न जाणारा, जमिनीवर पडणारा खडक.
Leave a Reply