बल व बलाचे प्रकार
१. बल म्हणजे काय?
- एखाद्या वस्तूला पुढे सरकवण्यासाठी किंवा मागे ओढण्यासाठी लागणाऱ्या जोरास बल म्हणतात.
- आपण जीवनात अनेक ठिकाणी बलाचा उपयोग करतो, जसे की – सायकल चालवणे, ओझे उचलणे, गाडी ढकलणे.
बल दोन प्रकारे लागू करता येते –
- ओढणे (Pulling) – दोरी खेचणे, सामान उचलणे.
- ढकलणे (Pushing) – फळा ढकलणे, दार उघडणे.
२. बलामुळे होणारे बदल
- वस्तूची गती वाढते किंवा कमी होते – जर चालू असलेली सायकल थांबवली तर ती संथ होते.
- वस्तूची दिशा बदलते – फुटबॉलला लाथ मारल्यावर त्याची दिशा बदलते.
- वस्तूचा आकार बदलतो – हातोड्याने लोखंड ठोकल्यास त्याचा आकार बदलतो.
३. बलाचे प्रकार
१. स्नायू बल (Muscular Force)
- शरीरातील स्नायू वापरून लावलेले बल.
- उदाहरणे – ओझे उचलणे, पोहणे, सायकल चालवणे.
२. यांत्रिक बल (Mechanical Force)
- यंत्राच्या मदतीने लावले जाणारे बल.
- उदाहरणे – ट्रॅक्टरने जमीन नांगरणे, मिक्सर ग्राइंडर चालवणे.
३. गुरुत्वीय बल (Gravitational Force)
- पृथ्वी सर्व वस्तूंना स्वतःकडे ओढते, यालाच गुरुत्वीय बल म्हणतात.
- उदाहरणे – झाडावरून खाली पडणारे फळ, जमिनीवर पडणारी वस्तू.
४. चुंबकीय बल (Magnetic Force)
- चुंबक लोखंडी वस्तूंना आकर्षित करते.
- उदाहरणे – चुंबकाजवळ नेलेला खिळा त्याला चिकटतो.
५. घर्षण बल (Frictional Force)
- दोन पृष्ठभाग घासल्यावर निर्माण होणारे बल.
- घर्षण बलाच्या मदतीने आपण चालू शकतो, ब्रेक लावू शकतो.
- उदाहरणे – सायकलचे ब्रेक, कॅरम बोर्डवर टाकलेली पावडर.
६. स्थितिक विद्युत बल (Electrostatic Force)
- घासल्यामुळे वस्तूंमध्ये निर्माण होणारे विद्युत बल.
- उदाहरणे – प्लास्टिकचा कंगवा केसांवर घासल्यास तो कागदाचे कपटे उचलतो.
४. बलाचे उपयोग
- चालू असलेली वस्तू थांबवण्यासाठी
- स्थिर वस्तू हलवण्यासाठी
- वस्तूची दिशा बदलण्यासाठी
- वस्तूचा आकार बदलण्यासाठी
५. सराव प्रश्नोत्तर
अ. योग्य शब्द निवडून रिकाम्या जागा भरा:
- वस्तू हलवण्यासाठी बल लावावे लागते.
- गुरुत्वीय बलामुळे फळे जमिनीवर पडतात.
- सायकलचे ब्रेक घर्षण बलाने काम करतात.
ब. योग्य प्रकारचे बल ओळखा:
- ट्रॅक्टरने जमीन नांगरणे – यांत्रिक बल
- चुंबक खिळ्याला ओढतो – चुंबकीय बल
- फळ झाडावरून खाली पडते – गुरुत्वीय बल
- हाताने दोरी ओढणे – स्नायू बल
Leave a Reply