स्वाध्याय
1. सांगा पाहू.
1. भारतात सोन्याची नाणी पाडण्याची सुरुवात करणारे राजे कोण?
- कुशाण राजांनी भारतात सोन्याची नाणी तयार करण्याची सुरुवात केली.
2. कनिष्काने काश्मीरमध्ये कोणते शहर वसवले?
- कनिष्काने ‘कनिष्कपूर’ हे शहर वसवले, जे आजच्या श्रीनगरजवळील ‘काम्पूर’ असावे.
3. वीणावादनात प्रवीण असलेला राजा कोण होता?
- गुप्त सम्राट समुद्रगुप्त वीणावादनात प्रवीण होता.
4. कामरूप म्हणजे काय?
- कामरूप हे प्राचीन आसाम राज्याचे नाव होते.
2. पाठातील नकाशाचे निरीक्षण करून गुप्तांच्या साम्राज्यातील आधुनिक शहरांची यादी करा.
गुप्त साम्राज्यातील प्रमुख शहरांची आधुनिक नावे:
- पाटलिपुत्र → आजचे पाटना (बिहार)
- प्रयाग → आजचे अलाहाबाद (उत्तर प्रदेश)
- उज्जयिनी → आजचे उज्जैन (मध्य प्रदेश)
- ताम्रलिप्ती → आजचे तामलुक (पश्चिम बंगाल)
- कांची → आजचे कांचीपुरम (तामिळनाडू)
3. चर्चे करा आणि लिहा.
1. सम्राट कनिष्क
- कनिष्क हा कुशाण वंशाचा प्रसिद्ध राजा होता.
- त्याने बौद्ध धर्माचा प्रचार केला आणि चौथी बौद्ध परिषद काश्मीरमध्ये भरवली.
- त्याच्या दरबारात कवी अश्वघोष आणि वैद्य चरक होते.
- त्याने सोन्याची नाणी आणि बौद्ध धर्मशाळा बांधल्या.
2. मेहरौली येथील लोहस्तंभ
- दिल्लीतील मेहरौली येथे एक लोहस्तंभ आहे, जो दीड हजार वर्षांहूनही जुना आहे.
- हा लोहस्तंभ दुसऱ्या चंद्रगुप्ताच्या काळात उभारला गेला.
- तो गंजलेला नाही, यामुळे प्राचीन भारतीय धातुकाम किती प्रगत होते हे सिद्ध होते.
4. पाठातील विविध ग्रंथ आणि ग्रंथकार यांच्या नावांची यादी करा.
ग्रंथाचे नाव | ग्रंथकार |
---|---|
बुद्धचरित | अश्वघोष |
वज्रसूचि | अश्वघोष |
मिलिंदपञ्ह | नागसेन व मिनँडर |
हर्षचरित | बाणभट्ट |
रत्नावली | हर्षवर्धन |
नागानंद | हर्षवर्धन |
प्रियदर्शिका | हर्षवर्धन |
प्रयागप्रशस्ति | हरिषेण |
5. गुप्त राजघराणे आणि वर्धन राजघराणे यांचा तुलनात्मक तक्ता तयार करा.
मुद्दे | गुप्त राजघराणे | वर्धन राजघराणे |
---|---|---|
संस्थापक | श्रीगुप्त | प्रभाकरवर्धन |
राज्यविस्तार | उत्तर भारत, पंजाब, गुजरात, सौराष्ट्र | नेपाळ, नर्मदा, आसाम, गुजरात |
महत्त्वाचे राजा | समुद्रगुप्त, दुसरा चंद्रगुप्त | हर्षवर्धन |
धार्मिक योगदान | हिंदू धर्माचा उत्कर्ष, बुद्ध धर्माला आश्रय | बौद्ध धर्माचा स्वीकार, सर्व धर्मांना आश्रय |
कला व साहित्य | कालिदास, अयोध्या प्रशस्ति, नाणीवरील चित्रकला | बाणभट्ट, हर्षचरित, संस्कृत नाटके |
विदेशी प्रवासी | फाहियान (चीन) | युआन श्वांग (चीन) |
6. पुढील शब्दकोडे सोडवा.
उभे शब्द:
- समुद्रगुप्त याच्या पराक्रमाचे वर्णन प्रयाग येथील स्तंभलेखामध्ये आढळते.
- मेहरौली लोहस्तंभावर चंद्रगुप्त नावाच्या राजाचा उल्लेख आढळतो.
- पुष्यवर्मन याने कामरूप राज्य स्थापन केले.
- हर्षवर्धन याच्या दरबारात बाणभट्ट हा राजकवी होता.
- इंडो-ग्रीक राजांमधील प्रसिद्ध राजा मिनँडर.
आडवे शब्द:
- दुसरा चंद्रगुप्त याने गुप्तांचे साम्राज्य वायव्येकडे वाढवले.
- हर्षवर्धनाचे एक संस्कृत नाटक ‘रत्नावली’.
- गुप्त राजघराण्याचा संस्थापक ‘श्रीगुप्त’.
- प्रभावती हिचा विवाह वाकाटक घराण्यातील दुसरा रुद्रसेन याच्याशी झाला.
- दुसऱ्या चंद्रगुप्ताच्या काळात भारतात आलेला बौद्ध भिक्खू ‘फाहियान’.
- कनिष्काच्या दरबारातील प्रसिद्ध वैद्य ‘चरक’.
Leave a Reply