स्वाध्याय
1. पाठातील आशयाचा विचार करून उत्तरे लिहा:
1. वैदिक साहित्यातील विद्वान स्त्रिया कोणत्या होत्या?
➝ लोपामुद्रा, गार्गी आणि मैत्रेयी या वैदिक साहित्यात उल्लेखलेल्या विद्वान स्त्रिया होत्या.
2. वेदकालीन मनोरंजनाची साधने कोणती होती?
➝ गायन, वादन, नृत्य, सोंगट्यांचा खेळ, रथशर्यती आणि शिकार ही त्यावेळची मनोरंजनाची साधने होती.
3. वेदकालीन चार आश्रम कोणते होते?
➝ ब्रह्मचर्याश्रम, गृहस्थाश्रम, वानप्रस्थाश्रम आणि संन्यासाश्रम.
2. चूक की बरोबर ओळखा:
1. यज्ञात म्हटले जाणारे मंत्र – ऋग्वेद.
➝ ❌ चूक (योग्य उत्तर: यजुर्वेद)
2. अथर्व ऋषींचे नाव दिलेला वेद – अथर्ववेद.
➝ ✅ बरोबर
3. यज्ञविधींच्या वेळी मंत्रगायन करण्यास मार्गदर्शन करणारा वेद – सामवेद.
➝ ✅ बरोबर
3. एका शब्दात उत्तरे लिहा:
1. वैदिक वाङ्मयाची भाषा कोणती होती?
➝ संस्कृत.
2. विद् म्हणजे काय?
➝ जाणणे.
3. गोधूम म्हणजे काय?
➝ गहू.
4. घराचा प्रमुख कोण असतो?
➝ गृहपती.
5. श्रेणींच्या प्रमुखाला काय म्हणत?
➝ श्रेष्ठी.
4. नावे लिहा:
1. तुम्हाला माहीत असलेली वाद्ये:
➝ वीणा, बासरी, मृदंग, शंख.
2. सध्याच्या काळातील स्त्रियांचे किमान दोन दागिने:
➝ मंगळसूत्र, बांगड्या.
3. सध्याची मनोरंजनाची साधने:
➝ दूरदर्शन, मोबाइल, सिनेमा, क्रिकेट.
5. थोडक्यात उत्तरे लिहा:
1. वेदकालीन लोकांच्या आहारामध्ये कोणकोणते पदार्थ होते?
- लोक मुख्यतः गहू, सातू, तांदूळ, मसूर आणि तीळ यासारखे धान्य खात असत.
- दूध, दही, लोणी, तूप, मध यांसारखे पदार्थ आणि काही ठिकाणी मांसाहारही प्रचलित होता.
2. वेदकाळात गाईंची विशेष काळजी का घेतली जाई?
- गाई दूध, दही, लोणी आणि तूप मिळवण्यासाठी उपयुक्त होत्या.
- त्या शेतीसाठी बैल तयार करण्यासाठी आणि विनिमयासाठी (पैशासारखा वापर) महत्त्वाच्या होत्या.
3. संन्यासाश्रमात मनुष्याने कसे वागावे अशी अपेक्षा होती?
- सर्व नात्यांचा त्याग करून भिक्षा मागून जगणे आवश्यक होते.
- लोकांनी आत्मज्ञान मिळवण्यासाठी साधी राहणी आणि भटकंती करावी अशी अपेक्षा होती.
6. टीपा लिहा:
1. वेदकालीन धर्मकल्पना:
- निसर्गातील सूर्य, वारा, पाऊस, नद्या यांना देवता मानले जात असे.
- यज्ञ करून अग्नीमध्ये अन्न अर्पण करणे पवित्र मानले जात होते.
2. वेदकालीन घरे:
- घरे माती, कुड आणि लाकडाने बनवलेली असत.
- घरांच्या जमिनी स्वच्छतेसाठी शेण-मातीने सारवल्या जात.
3. वेदकालीन शासनव्यवस्था:
- गावाचा प्रमुख ‘ग्रामणी’, विश्चा प्रमुख ‘विश्पती’, आणि जनपदाचा प्रमुख ‘राजा’ होता.
- राज्यकारभारासाठी राजा पुरोहित आणि सेनापतीच्या मदतीने निर्णय घेत असे.
Leave a Reply