स्वाध्याय
१. खालील प्रश्नांची प्रत्येकी एका वाक्यात उत्तरे द्या:
1. इतिहास म्हणजे काय?
➝ भूतकाळात घडलेल्या घटनांची सुसंगत मांडणी म्हणजे इतिहास.
2. मानवी समाज दीर्घकाळ वस्ती कोठे करतो?
➝ जिथे पाण्याची आणि अन्नधान्याची उपलब्धता जास्त असते, तिथे समाज दीर्घकाळ वस्ती करतो.
3. डोंगराळ प्रदेशात राहणाऱ्या लोकांना अन्नासाठी प्रामुख्याने कशावर अवलंबून रहावे लागते?
➝ ते शिकारी, जंगलातील फळे व कंदमुळे यावर अवलंबून असतात.
4. भारतातील सर्वाधिक प्राचीन नागरी संस्कृती कोणती?
➝ हडप्पा संस्कृती ही सर्वात प्राचीन नागरी संस्कृती आहे.
२. खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे द्या:
1. मानवी समाजजीवन कोणत्या गोष्टींवर अवलंबून असते?
➝ हवामान, शेती, नद्या, जंगल, प्राणी आणि जीवनावश्यक साधने यावर समाजजीवन अवलंबून असते.
2. आपण राहतो त्या प्रदेशातील कोणत्या गोष्टी आपल्या जगण्याची साधने असतात?
➝ हवामान, पाणी, शेती, अन्नधान्य, वने आणि प्राणी यामुळे माणसाचे जीवन सुलभ होते.
3. ‘भारतीय उपखंड’ असे कोणत्या प्रदेशाला म्हणतात?
➝ भारत, पाकिस्तान, बांगलादेश, नेपाळ, भूटान आणि श्रीलंका मिळून भारतीय उपखंड तयार होतो.
३. कारणे लिहा:
1. इतिहास आणि भूगोल यांचे नाते अतूट असते.
➝ कारण भूगोलामुळे मानवी जीवनशैली ठरते आणि त्यामुळे इतिहास घडतो. उदा. नद्यांमुळे शेती झाली आणि शहरांचा विकास झाला.
2. लोकांना गाव सोडून जाणे भाग पडते.
➝ दुष्काळ, युद्ध, आक्रमणे, नैसर्गिक आपत्ती किंवा जीवनसाधनांची कमतरता यामुळे लोक गाव सोडून जातात.
४. डोंगराळ प्रदेश व मैदानी प्रदेश यांच्या लोकजीवनातील फरक स्पष्ट करा:
घटक | डोंगराळ प्रदेश | मैदानी प्रदेश |
---|---|---|
हवामान | थंड व कोरडे | समशीतोष्ण आणि पावसाळी |
शेती | खडकाळ जमीन, कमी पीक | सुपीक जमीन, भरपूर पीक |
अन्न | शिकारी व जंगलातील पदार्थ | तृणधान्ये आणि भाज्या मुबलक |
घरांची रचना | दगडी व लाकडी घरे | माती आणि वीट वापरून घरे |
वाहतूक | पायी किंवा प्राणी वापरून | गाड्या आणि रस्ते विकसित |
५. पाठ्यपुस्तकातील भारत-प्राकृतिक नकाशाच्या निरीक्षणावर आधारित उत्तरे:
1. भारताच्या उत्तरेकडे कोणत्या पर्वतरांगा आहेत?
➝ हिमालय पर्वत आणि हिंदुकुश पर्वत.
2. भारताच्या उत्तरेकडून येणारे मार्ग कोणते?
➝ खैबर आणि बोलन खिंडीमधून व्यापारी आणि आक्रमक येत असत.
3. गंगा-ब्रह्मपुत्रा या नद्यांचा संगम कोठे होतो?
➝ बांगलादेशमध्ये.
4. भारताच्या पूर्वेस कोणती बेटे आहेत?
➝ अंदमान आणि निकोबार बेटे.
5. थरचे वाळवंट भारताच्या कोणत्या दिशेला आहे?
➝ पश्चिमेकडे, राजस्थानमध्ये.
Leave a Reply