१. ग्रीक सम्राट सिकंदराची स्वारी
सिकंदर कोण होता?
- ग्रीसचा सम्राट, ज्याने मोठे साम्राज्य निर्माण केले.
सिकंदरची भारतावर स्वारी
- इ.स.पू. ३२६ मध्ये भारताच्या वायव्य भागावर स्वारी केली.
- सिंधू नदी ओलांडून तक्षशिलेत पोहोचला.
- काही स्थानिक राजांनी त्याला कडवी झुंज दिली.
सिकंदरच्या सैन्याने बंड का पुकारले?
- लांब पल्ल्याच्या लढायांमुळे सैनिक थकले आणि मायदेशी परतायचे होते.
- त्यामुळे सिकंदरने भारतातून माघार घेतली.
सिकंदरचा मृत्यू
- इ.स.पू. ३२३ मध्ये बॅबिलोन येथे निधन झाले.
सिकंदरच्या स्वारीचे परिणाम
- भारत आणि ग्रीस यांच्यात व्यापार वाढला.
- ग्रीक इतिहासकारांनी भारताचे वर्णन लिहिले.
- ग्रीक मूर्तिकलेचा प्रभाव भारतीय कला आणि गांधार शैलीवर पडला.
२. मौर्य साम्राज्य
चंद्रगुप्त मौर्य
- संस्थापक: चंद्रगुप्त मौर्य (इ.स.पू. ३२५).
- मगधचा राजा धनानंद याचा पराभव करून सत्ता मिळवली.
- सल्लागार: चाणक्य (कौटिल्य), अर्थशास्त्र ग्रंथाचा लेखक.
- साम्राज्याचा विस्तार: पंजाब, सौराष्ट्र, अफगाणिस्तान.
- गुजरातमध्ये ‘सुदर्शन’ नावाचे धरण बांधले.
- जैन धर्माचा स्वीकार केला आणि श्रवणबेळगोळ येथे मृत्यू झाला.
सम्राट अशोक
- चंद्रगुप्ताचा नातू आणि महान सम्राट (इ.स.पू. २७३ – २३२).
- कलिंग युद्ध (इ.स.पू. २६१)
- मोठा रक्तपात पाहून अशोकाला पश्चात्ताप झाला.
- अहिंसा आणि बौद्ध धर्म स्वीकारला.
- धर्मप्रसाराचे कार्य
- बौद्ध धर्म प्रसारासाठी श्रीलंका, आग्नेय आशिया आणि मध्य आशियात भिक्खू पाठवले.
- धर्मासाठी शिलालेख आणि स्तंभ उभारले.
- सम्राट अशोकाची लोकोपयोगी कामे
- रस्ते, विहिरी आणि धर्मशाळा बांधल्या.
- मोफत औषधपाणी उपलब्ध करून दिले.
- जनावरांची शिकार आणि वणवे बंद केले.
३. मौर्य साम्राज्याची राज्यव्यवस्था
- राजधानी: पाटलिपुत्र.
- चार प्रांत आणि त्यांच्या राजधानी:
- पूर्व: तोशाली (ओडिशा).
- पश्चिम: उज्जयिनी (मध्य प्रदेश).
- दक्षिण: सुवर्णगिरी (कर्नाटक).
- उत्तर: तक्षशिला (पाकिस्तान).
- राजा आणि मंत्रिपरिषद राज्यकारभार पाहत असे.
- गुप्तचर विभाग (हेरखाते) शत्रूंच्या हालचालींवर नजर ठेवत असे.
४. मौर्य साम्राज्यातील जीवनशैली
- व्यवसाय: शेती, धातुकाम, वस्त्रनिर्मिती, हस्तकला, व्यापार.
- मनोरंजन: कुस्ती, बुद्धिबळ (अष्टपद), रथशर्यती, संगीत, नृत्य.
- कलाशैली: अशोक स्तंभ, शिलालेख, बराबार गुंफा (बिहार).
- नाणी: राजाच्या प्रतिमेची नाणी बनवली जात.
५. मौर्य साम्राज्याचा प्रभाव आणि पतन
- मौर्य साम्राज्य भारतातील सर्वात मोठे साम्राज्य होते.
- सम्राट अशोकानंतर साम्राज्य कमजोर झाले.
- इ.स.पू. १८५ मध्ये मौर्य राजवंशाचा अंत झाला.
विशेष माहिती
- ‘इंडिका’ ग्रंथ: मेगॅस्थिनिस या ग्रीक प्रवाशाने लिहिला, ज्यात मौर्य साम्राज्याचे वर्णन आहे.
- ‘मुद्राराक्षस’ नाटक: विशाखदत्तने लिहिलेले, यात चाणक्य आणि चंद्रगुप्त मौर्याची कथा आहे.
- भारताची राजमुद्रा: सारनाथ अशोक स्तंभावर आधारित आहे.
Leave a Reply