1. धार्मिक प्रवाहांचा उगम
- वेदकाळाच्या शेवटी यज्ञविधींना अधिक महत्त्व मिळाले, पण हे ज्ञान फक्त पुरोहितांना होते.
- वर्णव्यवस्था कठोर झाली, त्यामुळे माणसाचे स्थान त्याच्या जन्मावर ठरू लागले.
- लोकांना सोप्या आणि सर्वांसाठी समतावादी धर्माचा शोध लागला.
- यामुळे जैन धर्म, बौद्ध धर्म यांसारखे नवीन धार्मिक प्रवाह उदयास आले.
2. जैन धर्म
वर्धमान महावीर
- जन्म: इ.स.पू. 599, वैशाली (बिहार).
- आई-वडील: त्रिशला आणि सिद्धार्थ.
- ज्ञानप्राप्ती: साडेबाराशे वर्षांच्या तपश्चर्येनंतर.
- त्यांनी अहिंसा आणि शुद्ध आचरणावर भर दिला.
जैन धर्माची तत्त्वे
✔ पंचमहाव्रते:
- अहिंसा – कोणत्याही जीवाला इजा करू नये.
- सत्य – नेहमी खरे बोलावे.
- अस्तेय – चोरी करू नये.
- अपरिग्रह – संपत्तीची हाव ठेवू नये.
- ब्रह्मचर्य – संयमी जीवन जगावे.
✔ त्रिरत्ने:
- सम्यक दर्शन – सत्य जाणून घेणे.
- सम्यक ज्ञान – योग्य ज्ञान प्राप्त करणे.
- सम्यक चारित्र – नीतीचे पालन करणे.
जैन धर्माच्या शिकवणीची वैशिष्ट्ये:
- वर्णभेद नाकारला.
- स्त्रियांनाही संन्यास घेण्याचा अधिकार दिला.
- “जगा आणि जगू द्या” असा उपदेश दिला.
3. बौद्ध धर्म
गौतम बुद्ध
- जन्म: इ.स.पू. 563, लुंबिनी (नेपाळ).
- आई-वडील: मायादेवी आणि शुद्धोदन.
- ज्ञानप्राप्ती: बोधगयामध्ये पिंपळाच्या झाडाखाली ध्यान करत असताना.
- पहिले प्रवचन: सारनाथ (वाराणसीजवळ).
बौद्ध धर्माची तत्त्वे
✔ चार आर्यसत्ये:
- जीवन दुःखमय आहे.
- दुःखाला कारण असते.
- दुःख दूर करता येते.
- दुःख निवारणासाठी अष्टांगिक मार्ग आहे.
✔ अष्टांगिक मार्ग:
- सम्यक दृष्टि – सत्य जाणून घेणे.
- सम्यक संकल्प – अहिंसेचे पालन करणे.
- सम्यक वाणी – चांगले बोलणे.
- सम्यक कर्म – चांगले कर्म करणे.
- सम्यक उपजीविका – योग्य मार्गाने जीवन जगणे.
- सम्यक प्रयत्न – सतत प्रयत्न करणे.
- सम्यक स्मृती – वाईट विचारांपासून दूर राहणे.
- सम्यक समाधी – ध्यानधारणा करणे.
✔ पंचशील:
- कोणत्याही प्राण्याला मारू नये.
- चोरी करू नये.
- अनैतिक आचरण करू नये.
- असत्य बोलू नये.
- मादक पदार्थांचे सेवन करू नये.
✔ बौद्ध संघ:
- बौद्ध धर्माचा प्रसार करण्यासाठी भिक्खू संघ स्थापन केला.
- स्त्रियांसाठी स्वतंत्र भिक्खुनी संघ होता.
- सर्व जाती आणि स्त्रियांना धर्मात प्रवेश देण्यात आला.
4. ज्यू धर्म
- ज्यू धर्माला यहुदी धर्म असेही म्हणतात.
- देव एकच आहे, असे मानले जाते.
- महत्त्वाचे गुण: न्याय, सत्य, शांती, प्रेम, करुणा.
- प्रार्थनास्थळ – सिनॅगॉग.
5. ख्रिश्चन धर्म
- संस्थापक: येशू ख्रिस्त.
- सर्वांना प्रेम आणि क्षमा करावी, असे शिकवले.
- धर्मग्रंथ: बायबल.
- प्रार्थनास्थळ – चर्च.
6. इस्लाम धर्म
- संस्थापक: पैगंबर मुहम्मद.
- देव एक आहे आणि तो सर्वशक्तिमान आहे.
- धर्मग्रंथ: कुरआन.
- प्रार्थनास्थळ – मशीद.
7. पारशी धर्म
- संस्थापक: झरथुष्ट्र.
- धर्मग्रंथ: अवेस्ता.
- तीन महत्त्वाची तत्त्वे:
- उत्तम विचार.
- उत्तम वाणी.
- उत्तम कृती.
- प्रार्थनास्थळ – अग्यारी.
महत्त्वाचे मुद्दे:
✔ जैन धर्मात अहिंसेला सर्वाधिक महत्त्व दिले आहे.
✔ बौद्ध धर्माने वर्णव्यवस्था नाकारून समानतेवर भर दिला.
✔ सर्व धर्मांनी शांती, प्रेम आणि चांगल्या आचरणावर भर दिला.
✔ वेगवेगळ्या धर्मांचे प्रार्थनास्थळ वेगवेगळे आहेत, पण सर्वांचा उद्देश माणसाला चांगले बनवणे आहे.
Leave a Reply