प्राचीन भारताच्या इतिहासाची साधने
1. इतिहास समजण्यासाठी साधनांचा उपयोग
- इतिहासाचा अभ्यास करण्यासाठी वेगवेगळी साधने उपयोगी पडतात.
- प्राचीन काळातील लोकांचे जीवन, संस्कृती आणि परंपरा समजण्यासाठी ही साधने मदत करतात.
इतिहासाच्या साधनांचे तीन प्रकार आहेत:
- भौतिक साधने
- लिखित साधने
- मौखिक साधने
2. भौतिक साधने
- भौतिक साधनांत प्राचीन वस्तू, इमारती आणि अवशेष यांचा समावेश होतो.
उदाहरणे:
- प्राचीन मंदिरे, स्तूप, किल्ले
- नाणी, शस्त्रे, दागिने
- मातीची भांडी, मूर्ती, हाडे
या साधनांवरून त्या काळातील माणसे कशी राहत होती, काय खात होती आणि कोणते व्यवसाय करत होती याची माहिती मिळते.
3. लिखित साधने
1. जे लिखित स्वरूपात मिळते, त्याला लिखित साधने म्हणतात.
2. प्राचीन काळात लिहिण्यासाठी वापरण्यात आलेली साधने:
- ताम्रपट (तांब्याच्या पत्रांवर कोरलेले लेख)
- शिलालेख (दगडावर कोरलेले लेख)
- भूर्जपत्रे (झाडाच्या सालावर लिहिलेले ग्रंथ)
- हस्तलिखिते, राजाज्ञा, प्रवासवर्णने
3. महत्त्वाची लिखित साधने:
- वेद, रामायण, महाभारत
- बौद्ध आणि जैन ग्रंथ
- विदेशी प्रवाशांच्या नोंदी
4. मौखिक साधने
- जी माहिती पूर्वी फक्त बोलून सांगितली जात होती, त्याला मौखिक साधने म्हणतात.
- उदाहरणे:
- लोककथा, ओव्या, पोवाडे, भजन
- वेद आणि धार्मिक मंत्र
- नंतर ही मौखिक माहिती लिखित स्वरूपात गोळा करण्यात आली.
5. इतिहास लेखन करताना घ्यायची काळजी
- कोणतेही साधन जुने आहे म्हणून ते सत्य असेलच असे नाही.
- त्या साधनाचे सत्यापन करणे महत्त्वाचे आहे.
- वेगवेगळ्या साधनांची तुलना करूनच इतिहास लिहावा.
महत्त्वाचे मुद्दे लक्षात ठेवा:
✔ इतिहासाच्या अभ्यासासाठी भौतिक, लिखित आणि मौखिक साधने महत्त्वाची असतात.
✔ भौतिक साधनांत मंदिरे, किल्ले, नाणी, मूर्ती यांचा समावेश होतो.
✔ लिखित साधनांत शिलालेख, ताम्रपट, ग्रंथ, प्रवासवर्णने येतात.
✔ मौखिक साधने म्हणजे लोककथा, पोवाडे, वेद, भजन इत्यादी.
✔ इतिहास लिहिताना साधनांची नीट छाननी करावी लागते.
Leave a Reply