1. भारत आणि पश्चिमेकडील देश
भारताचा व्यापार आणि संबंध
- हडप्पा संस्कृतीच्या लोकांनी मेसोपोटामिया (आजचा इराण आणि इराक) सोबत व्यापार केला.
- भारतातील कापड, मसाले, हत्तीचे दात आणि सोन्याचे दागिने परदेशात पाठवले जात.
- परदेशातून भारतात तांबे, लाकूड, चांदी आणि विविध वस्त्रप्रकार येत.
ग्रीक आणि इराणी प्रभाव
- इ.स.पू. 6 व्या शतकात भारत आणि इराणमध्ये संपर्क झाला.
- इराणी लोकांनी भारतीय नाणी आणि लिपीवर प्रभाव टाकला.
- सिकंदर ग्रीसहून भारतात आला, त्यामुळे ग्रीक संस्कृतीचा प्रभाव भारतावर पडला.
- ग्रीक इतिहासकारांनी भारताबद्दल लिहिले, त्यामुळे पश्चिमेकडील लोकांना भारताची माहिती मिळाली.
गांधार कला
- कुशाण साम्राज्याच्या काळात गांधार कला प्रसिद्ध झाली.
- या कलेमध्ये बुद्धाच्या मूर्ती ग्रीक देवतांसारख्या दिसतात.
- या मूर्ती अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तानच्या गांधार भागात आढळतात.
भारत आणि रोम यांचा व्यापार
- इसवी सनाच्या पहिल्या-दुसऱ्या शतकात भारत आणि रोम यांचा व्यापार वाढला.
- भारतातून रोमला मसाले, रेशीम, हिरे आणि मोती निर्यात केले जात.
- रोमन व्यापारी भारतातून वस्तू घेऊन अलेक्झांड्रिया (इजिप्त) बंदरावर पाठवत.
- भारतात रोमन नाणी, काचेची भांडी आणि धातूच्या वस्तू मिळाल्या आहेत.
भारतीय गणित आणि विज्ञानाचा प्रसार
- भारताने शून्य आणि दशमान पद्धतीचा शोध लावला.
- अरबी व्यापाऱ्यांनी भारतीय गणित युरोपमध्ये पोहोचवले.
2. भारत आणि आशियातील इतर देश
श्रीलंका आणि भारताचे संबंध
- सम्राट अशोकाने बौद्ध धर्माचा प्रसार करण्यासाठी महेंद्र आणि संघमित्रा यांना श्रीलंकेत पाठवले.
- संघमित्रा बोधिवृक्षाची फांदी घेऊन गेली आणि अनुराधापूर येथे ती लावली.
- श्रीलंकेत भारतीय वस्तूंना मोठी मागणी होती, विशेषतः मोती आणि मसाले.
- श्रीलंकेतील सिगिरिया येथील लेणी अजिंठा चित्रशैलीशी मिळतीजुळती आहेत.
- महावंस आणि दीपवंस हे ग्रंथ भारत-श्रीलंका संबंध सांगतात.
भारत आणि चीनचे संबंध
- चीन आणि भारत यांच्यात प्राचीन काळापासून व्यापार आणि सांस्कृतिक देवाणघेवाण होती.
- भारतातून रेशीम, मसाले आणि औषधे चीनला पाठवले जात.
- रेशीम मार्ग हा भारत, चीन आणि पश्चिमेकडील देशांना जोडणारा महत्त्वाचा व्यापार मार्ग होता.
- सम्राट हर्षवर्धनाने चीनच्या राजाकडे राजदूत पाठवला.
- फाहियान आणि युआन श्वांग हे चिनी बौद्ध भिक्खू भारतात शिक्षणासाठी आले होते.
- धर्मरक्षक आणि कश्यपमातंग या भारतीय बौद्ध भिक्खूंनी बौद्ध ग्रंथ चिनी भाषेत भाषांतरित केले.
आग्नेय आशियातील देशांवर भारतीय प्रभाव
- कंबोडियामध्ये ‘फुनान’ नावाच्या भारतीय राजाने राज्य स्थापन केले.
- संस्कृत भाषा आणि भारतीय देवतांची पूजा आग्नेय आशियात सुरू झाली.
- इंडोनेशियात आजही रामायण आणि महाभारतावरील नृत्य-नाट्ये लोकप्रिय आहेत.
- बौद्ध धर्माचा प्रसार म्यानमार, थायलंड, इंडोनेशिया आणि कंबोडियात झाला.
- पुढे शिव आणि विष्णू यांच्या मंदिरांची निर्मिती या देशांत झाली.
विशेष माहिती
- गांधार कला: ग्रीक आणि भारतीय कलेचे मिश्रण, बुद्ध मूर्ती ग्रीक शैलीत कोरलेल्या.
- रेशीम मार्ग: भारत, चीन आणि पश्चिमेकडील देश जोडणारा व्यापारी मार्ग.
- महावंस आणि दीपवंस: भारत-श्रीलंका संबंध सांगणारे ग्रंथ.
- अलेक्झांड्रिया: भारत आणि युरोप व्यापाराचे मुख्य बंदर (इजिप्त).
- भारतीय शून्य संकल्पना: अरबी लोकांनी युरोपला पोहोचवली.
Leave a Reply