1. भाषा आणि साहित्य
प्राचीन भारतात संस्कृत, पाली, अर्धमागधी आणि तमिळ या भाषा प्रचलित होत्या.
संघम साहित्य तमिळ भाषेतील प्राचीन साहित्य असून त्यात दक्षिण भारताच्या संस्कृतीची माहिती आहे.
संघम साहित्यातील प्रसिद्ध महाकाव्ये:
- सिलप्पधिकरम
- मणीमेखलाई
धार्मिक ग्रंथ:
- जैन धर्म: आगमग्रंथ (अर्धमागधी भाषेत).
- बौद्ध धर्म: तिपिटक (पाली भाषेत).
- हिंदू धर्म: भगवद्गीता (महाभारताचा भाग).
महाकाव्ये:
- रामायण (वाल्मीकी ऋषींनी रचले).
- महाभारत (व्यास ऋषींनी रचले).
संस्कृत साहित्य:
- कालिदास – रघुवंश, कुमारसंभव.
- भास – स्वप्नवासवदत्त.
- विष्णुशर्मा – पंचतंत्र.
2. लोकजीवन
- प्राचीन भारतात व्यापार आणि शेती मुख्य व्यवसाय होते.
- समाज वेगवेगळ्या जात आणि व्यवसायांमध्ये विभागला गेला होता.
- व्यापाऱ्यांच्या आणि कारागिरांच्या संघटनांना ‘श्रेणी’ असे म्हणत.
- प्रमुख शेती उत्पादने: तांदूळ, गहू, सातू, मसूर.
- लोक प्रामुख्याने सुती वस्त्रे वापरत, तसेच रेशीम आणि लोकरीचे कपडे प्रचलित होते.
- कुशाणांच्या काळात शिवणकामाची पद्धत भारतात आली.
3. विज्ञान
आयुर्वेद (वैद्यकशास्त्र):
- चरकसंहिता (चरक) – रोग, निदान आणि उपचार यांची माहिती.
- सुश्रुतसंहिता (सुश्रुत) – शस्त्रक्रियांचे वर्णन.
- वाग्भट – अष्टांगसंग्रह आणि अष्टांगहृदयसंहिता.
गणित व खगोलशास्त्र:
- भारतीयांनी शून्याचा शोध लावला.
- आर्यभट्ट – आर्यभटीय ग्रंथ, पृथ्वी सूर्याभोवती फिरते हे सिद्ध केले.
- ब्रह्मगुप्त – अंकगणित आणि भूमितीवर ग्रंथ लिहिले.
- वराहमिहिर – पंचसिद्धान्तिका ग्रंथात खगोलशास्त्र सांगितले.
अणूशास्त्र:
- कणादाने ‘वैशेषिक दर्शन’ ग्रंथ लिहिला, ज्यात अणूंची संकल्पना मांडली.
4. शिक्षणाची केंद्रे
प्राचीन भारतात शिक्षण गुरुकुल आणि विद्यापीठांमध्ये दिले जात असे.
प्रमुख विद्यापीठे:
- तक्षशिला – वैद्यकशास्त्र आणि राज्यशास्त्र शिकवले जात असे.
- नालंदा – बौद्ध धर्माच्या अध्ययनासाठी प्रसिद्ध.
- विक्रमशीला – बिहारमधील बौद्ध शिक्षण केंद्र.
- वलभी – जैन आणि बौद्ध धर्माचे शिक्षण दिले जात असे.
- कांचीपुरम – वैदिक आणि बौद्ध शिक्षणासाठी प्रसिद्ध.
विद्वान:
- पाणिनी – अष्टाध्यायी (संस्कृत व्याकरण).
- पतंजली – महाभाष्य (व्याकरणाचा अभ्यास).
5. स्थापत्य आणि कला
मौर्यकालीन स्थापत्य:
- सम्राट अशोकाने उभारलेले स्तूप (सांची स्तूप प्रसिद्ध आहे).
- खंडगिरी आणि उदयगिरी लेण्या.
गुप्तकालीन स्थापत्य:
- भव्य मंदिरे आणि शिल्पकला.
- मेहरौली लोहस्तंभ हा 1500 वर्षांनंतरही गंजलेला नाही.
चालुक्य आणि पल्लवकालीन स्थापत्य:
- बदामी, ऐहोळे आणि पट्टदकल येथे सुंदर मंदिरे बांधली गेली.
- पल्लव राजांनी महाबलीपुरम येथे रथमंदिरे कोरवली.
राष्ट्रकूट स्थापत्य:
- वेरूळ येथील कैलास मंदिर राष्ट्रकूट राजा कृष्ण पहिला याने बांधले.
विशेष माहिती
- संघम साहित्य: दक्षिण भारताच्या संस्कृती आणि इतिहासाची माहिती देते.
- तिपिटक: बौद्ध धर्माचे तीन पवित्र ग्रंथ.
- भगवद्गीता: कर्मयोग आणि भक्तीचा संदेश देते.
- शून्याचा शोध: भारतीय गणितज्ञांनी लावला.
- आर्यभट्ट: पृथ्वी सूर्याभोवती फिरते हे सिद्ध केले.
- सांची स्तूप: सम्राट अशोकाने बांधलेला महत्त्वाचा बौद्ध स्तूप.
- पंचतंत्र: कथा सांगून शिक्षण देणारा ग्रंथ.
Leave a Reply