लहान प्रश्न
1. इतिहासाच्या अभ्यासासाठी कोणती तीन मुख्य साधने आहेत?
➝ भौतिक साधने, लिखित साधने आणि मौखिक साधने.
2. भौतिक साधनांत कोणत्या गोष्टींचा समावेश होतो?
➝ प्राचीन भांडी, नाणी, मंदिरे, शस्त्रे, इमारती.
3. माणसाने सुरुवातीला लिहिण्यासाठी कोणत्या साहित्याचा उपयोग केला?
➝ खापरे, कच्च्या विटा, ताम्रपट, भूर्जपत्रे.
4. लिखित साधनांत कोणत्या गोष्टींचा समावेश होतो?
➝ शिलालेख, हस्तलिखिते, ग्रंथ, प्रवासवर्णने.
5. मौखिक साधने कोणती आहेत?
➝ लोककथा, ओव्या, पोवाडे, भजन, वेद.
6. पुरातत्वशास्त्र म्हणजे काय?
➝ भूतकाळातील अवशेषांचा अभ्यास म्हणजे पुरातत्वशास्त्र.
7. शिलालेख म्हणजे काय?
➝ दगड किंवा धातूवर कोरलेले लेख म्हणजे शिलालेख.
8. वैदिक साहित्य कोणत्या प्रकारात मोडते?
➝ मौखिक साधनांमध्ये.
9. रामायण आणि महाभारत कोणत्या प्रकारात समाविष्ट होतात?
➝ लिखित साधनांमध्ये.
10. प्राचीन भारतातील नाणी कशापासून बनवलेली होती?
➝ सोने, चांदी, तांबे आणि कांस्य.
11. माणसाने प्रथम कोणत्या प्रकारचे लेखन केले?
➝ चित्रांच्या आणि चिन्हांच्या स्वरूपात.
12. इतिहासाच्या अभ्यासासाठी साधनांची छाननी का करावी लागते?
➝ कारण सर्वच साधने विश्वासार्ह असतील असे नाही.
लांब प्रश्न
1. भौतिक साधनांची माहिती द्या.
➝ भौतिक साधने म्हणजे पुरातन वास्तू, नाणी, शस्त्रे, मूर्ती, मंदिरे आणि अवशेष. या साधनांवरून त्या काळातील लोकांचे जीवन कसे होते, हे समजते.
2. लिखित साधनांची उदाहरणे सांगा.
➝ ताम्रपट, शिलालेख, राजाज्ञा, धार्मिक ग्रंथ, प्रवासवर्णने ही लिखित साधने आहेत. यामधून त्या काळातील घटना आणि संस्कृतीची माहिती मिळते.
3. मौखिक साधनांची वैशिष्ट्ये सांगा.
➝ मौखिक साधने म्हणजे लोककथा, ओव्या, पोवाडे, भजन, वेद यांसारखी माहिती जी पूर्वी तोंडी सांगितली जात असे. ती नंतर लिखित स्वरूपात आली.
4. इतिहासाच्या लेखनासाठी कोणती काळजी घ्यावी?
➝ कोणतेही साधन विश्वासार्ह आहे का, ते का लिहिले गेले, कोणी लिहिले याची छाननी करावी. तसेच अनेक साधनांची तुलना करूनच निष्कर्ष काढावेत.
5. पुरातत्व उत्खननातून कोणती माहिती मिळते?
➝ उत्खननात मातीची भांडी, नाणी, हाडे, धान्य, मूर्ती आणि अवशेष मिळतात. त्यावरून त्या काळातील लोकांचे जीवन आणि संस्कृती समजते.
6. शिलालेखांमधून कोणती माहिती मिळते?
➝ राजांच्या आज्ञा, सामाजिक नियम, दानपत्रे आणि धार्मिक गोष्टींची माहिती शिलालेखांमधून मिळते. ते इतिहासाचे महत्त्वाचे साधन आहे.
Leave a Reply