स्वाध्याय
(अ) अचूक पर्यायासमोरील चौकटीत ✔ अशी खूण करा.
1. पृथ्वीवर पूर्व-पश्चिम दिशेत असलेल्या काल्पनिक आडव्या रेषांना काय म्हणतात?
→ (✔) अक्षवृत्ते
2. रेखावृत्ते कशी असतात?
→ (✔) अर्धवर्तुळाकार
3. अक्षवृत्ते व रेखावृत्ते मिळून पृथ्वीगोलावर काय तयार होते?
→ (✔) वृत्तजाळी
4. उत्तर गोलार्धात एकूण किती अक्षवृत्ते आहेत?
→ (✔) 90
5. पूर्व गोलार्ध व पश्चिम गोलार्ध कोणत्या वृत्तांमुळे तयार होतात?
→ (✔) 0° मूळ रेखावृत्त व 180° रेखावृत्त
6. खालीलपैकी पृथ्वीगोलावरील बिंदुस्वरूपातील वृत्त कोणते?
→ (✔) उत्तर ध्रुव
7. पृथ्वीगोलावर 45° उ. अक्षवृत्त हे किती ठिकाणांचे मूल्य असू शकते?
→ (✔) अनेक
(ब) पृथ्वीगोलाचे निरीक्षण करून खालील विधाने तपासा, अयोग्य
विधाने दुरुस्त करा.
1. मूळ रेखावृत्त हे अक्षवृत्तांना समांतर असते.
→ ❌ अयोग्य (मूळ रेखावृत्त उभे असते आणि अक्षवृत्तांशी समांतर नसते.)
2. सर्व अक्षवृत्ते विषुववृत्ताजवळ एकत्रित येतात.
→ ❌ अयोग्य (अक्षवृत्ते एकमेकांना समांतर असतात, त्या एकत्रित होत नाहीत.)
3. अक्षवृत्ते व रेखावृत्ते या काल्पनिक रेषा आहेत.
→ ✔ योग्य (या रेषा प्रत्यक्ष पृथ्वीवर नसून, नकाशावर दाखवल्या जातात.)
4. 8° 46′ उत्तर रेखावृत्त आहे.
→ ❌ अयोग्य (ही संख्या अक्षांश दर्शवते, रेखांश नव्हे.)
5. रेखावृत्ते एकमेकांना समांतर असतात.
→ ❌ अयोग्य (रेखावृत्ते ध्रुवांकडे जवळ येतात आणि समांतर नसतात.)
(क) उत्तर लिहा:
1. उत्तर ध्रुवाचे अक्षांश व रेखांश कसे सांगाल?
→ उत्तर ध्रुवाचा अक्षांश 90° उत्तर आणि त्याचा कोणताही निश्चित रेखांश नाही कारण सर्व रेखावृत्ते उत्तर ध्रुवावर एकत्र होतात.
2. कर्कवृत्त ते मकरवृत्त यामधील अंशात्मक अंतर किती असते?
→ कर्कवृत्त 23.5° उत्तर अक्षांशावर आणि मकरवृत्त 23.5° दक्षिण अक्षांशावर आहे, त्यामुळे त्यातील अंतर 47° आहे.
3. ज्या देशातून विषुववृत्त गेले आहे त्या देशांची नावे लिहा.
→ विषुववृत्त ज्या देशातून जाते त्यामध्ये भारत नाही, पण खालील देश आहेत:
इक्वेडोर
कोलंबिया
ब्राझील
गॅबॉन
काँगो
युगांडा
केनिया
सोमालिया
मालदीव
इंडोनेशिया
4. वृत्तजाळीचे उपयोग लिहा.
→ वृत्तजाळीमुळे पृथ्वीवरील कोणतेही स्थान अचूक शोधता येते.
→ जीपीएस, नकाशे आणि हवामान अंदाजासाठी याचा मोठ्या प्रमाणात वापर होतो.
(ड) पुढील तक्ता पूर्ण करा:
वैशिष्ट्ये | अक्षवृत्ते (Latitude) | रेखावृत्ते (Longitude) |
---|---|---|
आकार | आडव्या (horizontal) रेषा असतात. | उभ्या (vertical) रेषा असतात. |
मोजमाप / अंतर | प्रत्येक अक्षवृत्ताचे माप वेगळे असते. | मूळ रेखावृत्तापासून पूर्व व पश्चिम दिशेने 0° ते 180° पर्यंत मोजले जाते. |
दिशा / संबंध | पूर्व-पश्चिम दिशेने पसरलेल्या असतात आणि एकमेकांना समांतर असतात. | दोन रेषावृत्तांमध्ये विषुववृत्तावर जास्त अंतर तर दोन्ही ध्रुवांकडे हे अंतर कमी होत जाते. |
Leave a Reply