1. महासागर म्हणजे काय?
महासागर हा पृथ्वीवरील सर्वात मोठा जलस्रोत आहे. पृथ्वीवरील 70.8% भाग पाण्याने व्यापलेला आहे, आणि यातील 97.7% पाणी महासागरात आहे.
2. प्रमुख महासागर
पृथ्वीवर पाच प्रमुख महासागर आहेत:
- पॅसिफिक महासागर (सर्वात मोठा)
- अटलांटिक महासागर
- हिंदी महासागर
- दक्षिण महासागर
- आर्क्टिक महासागर (सर्वात लहान)
3. महासागरातील पाणी खारट का असते?
- नद्यांमधून वाहून येणारे खनिज क्षार महासागरात मिसळतात.
- महासागरात ज्वालामुखींचे उद्रेक होतात, त्यामुळे क्षारांचे प्रमाण वाढते.
- पाण्याचे बाष्पीभवन होते, पण क्षार राहतात, त्यामुळे पाणी खारट होते.
- “मृत समुद्र” हे सर्वात जास्त खारट जलाशय आहे (क्षारता – 332‰).
4. महासागर आणि सजीवसृष्टी
- महासागरांमध्ये लहान प्लवकांपासून मोठ्या देवमाशांपर्यंत अनेक जीव असतात.
- काही महत्त्वाचे समुद्री जीव – डॉल्फिन, समुद्री कासव, खेकडे, कोरल, मासे, ऑक्टोपस इत्यादी.
- समुद्रात खारफुटी जंगले असतात, जी किनाऱ्याचे संरक्षण करतात.
5. महासागरांचे महत्त्व
पाणीपुरवठा: पर्जन्यचक्रामुळे पृथ्वीवर पाऊस पडतो.
अन्न: मासे, कोळंबी, शिंपले इत्यादी मिळतात.
खनिजे: मीठ, लोह, कोबाल्ट, शिसे, मँगनीज मिळतात.
ऊर्जा: समुद्री लाटा आणि भरती-ओहोटीमधून वीज तयार करता येते.
वाहतूक: जहाजे व बोटीच्या माध्यमातून जलवाहतूक होते.
6. महासागर आणि हवामानावर परिणाम
- महासागरामुळे किनारी प्रदेशात हवामान सम (स्थिर) राहते.
- महासागरात वाहणारे उष्ण आणि शीत प्रवाह हवामान नियंत्रित करतात.
- महासागरांतील बाष्पीभवनामुळे पृथ्वीवर पर्जन्य पडतो.
7. महासागरांचे प्रदूषण (समस्या)
तेलगळती – तेलगळतीमुळे समुद्रातील जीव मरतात.
प्लास्टिक व कचरा – मानवी कचऱ्यामुळे समुद्र दूषित होतो.
जंगलेतोड – खारफुटींची नासधूस झाल्याने किनाऱ्यांचे नुकसान होते.
जास्त मासेमारी – काही प्रजाती नष्ट होण्याच्या मार्गावर आहेत.
8. महासागरांचे संवर्धन (संरक्षणासाठी उपाय)
- प्लास्टिक आणि घनकचरा समुद्रात टाकू नये.
- तेलगळती टाळण्यासाठी कठोर नियम पाळावेत.
- खारफुटीची जंगले संरक्षित करावीत.
- सागरी जीवसृष्टीचा समतोल राखण्यासाठी प्रमाणबद्ध मासेमारी करावी.
9. जलवाहतूक आणि महासागर
- जलवाहतूक ही सर्वात स्वस्त आणि सोपी वाहतूक आहे.
- मोठ्या प्रमाणात मालवाहतूक समुद्री मार्गाने केली जाते.
- महत्त्वाची बंदरे: मुंबई, कोलकाता, चेन्नई, विशाखापट्टणम इत्यादी.
- सुएझ कालवा आणि पनामा कालवा यामुळे जलवाहतूक सोपी होते.
10. महासागर आणि मानवी जीवन
➡️ किनाऱ्याजवळील प्रदेशात लोकसंख्या जास्त असते.
➡️ मासेमारी हा अनेक लोकांचा व्यवसाय आहे.
➡️ समुद्रातून अनेक उपयुक्त गोष्टी मिळतात – खनिजे, मीठ, औषधी वनस्पती इत्यादी.
Leave a Reply