भूगोल Notes Chapter 6 महासागरांचे महत्त्व Class 6 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

1. महासागर म्हणजे काय?

महासागर हा पृथ्वीवरील सर्वात मोठा जलस्रोत आहे. पृथ्वीवरील 70.8% भाग पाण्याने व्यापलेला आहे, आणि यातील 97.7% पाणी महासागरात आहे.

2. प्रमुख महासागर

पृथ्वीवर पाच प्रमुख महासागर आहेत:

1. पॅसिफिक महासागर (सर्वात मोठा)
2. अटलांटिक महासागर
3. हिंदी महासागर
4. दक्षिण महासागर
5. आर्क्टिक महासागर (सर्वात लहान)

3. महासागरातील पाणी खारट का असते?

1. नद्यांमधून वाहून येणारे खनिज क्षार महासागरात मिसळतात.
2. महासागरात ज्वालामुखींचे उद्रेक होतात, त्यामुळे क्षारांचे प्रमाण वाढते.
3. पाण्याचे बाष्पीभवन होते, पण क्षार राहतात, त्यामुळे पाणी खारट होते.
4. “मृत समुद्र” हे सर्वात जास्त खारट जलाशय आहे (क्षारता – 332‰).

4. महासागर आणि सजीवसृष्टी

1. महासागरांमध्ये लहान प्लवकांपासून मोठ्या देवमाशांपर्यंत अनेक जीव असतात.
2. काही महत्त्वाचे समुद्री जीव – डॉल्फिन, समुद्री कासव, खेकडे, कोरल, मासे, ऑक्टोपस इत्यादी.
3. समुद्रात खारफुटी जंगले असतात, जी किनाऱ्याचे संरक्षण करतात.

5. महासागरांचे महत्त्व

पाणीपुरवठा: पर्जन्यचक्रामुळे पृथ्वीवर पाऊस पडतो.

अन्न: मासे, कोळंबी, शिंपले इत्यादी मिळतात.

खनिजे: मीठ, लोह, कोबाल्ट, शिसे, मँगनीज मिळतात.

ऊर्जा: समुद्री लाटा आणि भरती-ओहोटीमधून वीज तयार करता येते.

वाहतूक: जहाजे व बोटीच्या माध्यमातून जलवाहतूक होते.

6. महासागर आणि हवामानावर परिणाम

1. महासागरामुळे किनारी प्रदेशात हवामान सम (स्थिर) राहते.
2. महासागरात वाहणारे उष्ण आणि शीत प्रवाह हवामान नियंत्रित करतात.
3. महासागरांतील बाष्पीभवनामुळे पृथ्वीवर पर्जन्य पडतो.

7. महासागरांचे प्रदूषण (समस्या)

तेलगळती – तेलगळतीमुळे समुद्रातील जीव मरतात.

प्लास्टिक व कचरा – मानवी कचऱ्यामुळे समुद्र दूषित होतो.

जंगलेतोड – खारफुटींची नासधूस झाल्याने किनाऱ्यांचे नुकसान होते.

जास्त मासेमारी – काही प्रजाती नष्ट होण्याच्या मार्गावर आहेत.

8. महासागरांचे संवर्धन (संरक्षणासाठी उपाय)

• प्लास्टिक आणि घनकचरा समुद्रात टाकू नये.
• तेलगळती टाळण्यासाठी कठोर नियम पाळावेत.
• खारफुटीची जंगले संरक्षित करावीत.
• सागरी जीवसृष्टीचा समतोल राखण्यासाठी प्रमाणबद्ध मासेमारी करावी.

9. जलवाहतूक आणि महासागर

1. जलवाहतूक ही सर्वात स्वस्त आणि सोपी वाहतूक आहे.
2. मोठ्या प्रमाणात मालवाहतूक समुद्री मार्गाने केली जाते.
3. महत्त्वाची बंदरे: मुंबई, कोलकाता, चेन्नई, विशाखापट्टणम इत्यादी.
4. सुएझ कालवा आणि पनामा कालवा यामुळे जलवाहतूक सोपी होते.

10. महासागर आणि मानवी जीवन

➡️ किनाऱ्याजवळील प्रदेशात लोकसंख्या जास्त असते.

➡️ मासेमारी हा अनेक लोकांचा व्यवसाय आहे.

➡️ समुद्रातून अनेक उपयुक्त गोष्टी मिळतात – खनिजे, मीठ, औषधी वनस्पती इत्यादी.