बालभारती Summary Class 6 Chapter 9 Balbharati Maharashtra Board Marathi Medium

वारली चित्रकला

महाराष्ट्रातील आदिवासी संस्कृतीत वारली चित्रकलेला विशेष महत्त्व आहे. ही कला प्रामुख्याने ठाणे, पालघर, डहाणू आणि नाशिक परिसरातील वारली जमातीत प्रचलित आहे. वारली चित्रकला ही खूप प्राचीन असून, ती निसर्गावर आधारित आहे. ही चित्रे सहसा घरांच्या भिंतींवर, जमिनीवर आणि सण-उत्सवाच्या वेळी काढली जातात. या चित्रकलेत कोणत्याही प्रकारचे जटिल रंग किंवा साधने वापरली जात नाहीत, त्यामुळे ती अगदी साधी वाटते, पण त्यामागे एक वेगळी सौंदर्यदृष्टी असते. वारली चित्रे काढण्यासाठी त्रिकोण, चौकोन, वर्तुळ आणि सरळ रेषा यांचा अधिक वापर केला जातो. यामध्ये शेती, निसर्ग, सण-उत्सव, लोकजीवन आणि धार्मिक विधी यांचे चित्रण आढळते.

वारली चित्रकला काढण्यासाठी आधी भिंतींना गेरूने रंगवले जाते आणि त्यावर तांदळाच्या पिठातून तयार केलेल्या पांढऱ्या रंगाने चित्रे काढली जातात. ही चित्रे काढण्यासाठी कोणताही ब्रश न वापरता, बांबूच्या काडीने किंवा काडेपेटीच्या काडीने रंग लावला जातो. चित्रातील मानवी आकृती अत्यंत साधी असून, दोन त्रिकोण आणि साध्या रेषांमधून व्यक्त केली जाते. या चित्रांमध्ये झाडे, प्राणी, पक्षी, नद्या, डोंगर, शेती आणि धार्मिक विधी यांचे सुंदर चित्रण असते. वारली लोक झाडे काढताना ती मुळांपासून शेंड्यापर्यंत रंगवतात, यामागे वाढ, प्रगती आणि सकारात्मक दृष्टिकोन दर्शवण्याचा हेतू असतो. त्यांच्या मते, वरील दिशेने वाढणारे जीवन हे समृद्धीचे प्रतीक असते, तर खाली जाणारे मृत्यूकडे घेऊन जाते, म्हणूनच त्यांच्या चित्रांमध्ये उर्ध्वगामी आकृती जास्त दिसतात.

पूर्वी वारली चित्रकला ही फक्त आदिवासी समाजापुरती मर्यादित होती, पण आता ती संपूर्ण देशभर आणि परदेशातही प्रसिद्ध झाली आहे. या चित्रांचा मोठ्या प्रमाणावर उपयोग टी-शर्ट, साड्या, कुर्ते, पर्स, भेटकार्डे, घरांची सजावट आणि हस्तकलेच्या वस्तूंवर केला जातो. काही ठिकाणी हॉटेल्स, ऑफिस आणि घरे यामध्येही वारली चित्रकला दिसून येते. आधुनिक जगात या कलेला एक वेगळे व्यावसायिक रूप मिळाले आहे. आज अनेक कलाकार आणि डिझायनर्स वारली चित्रकलेचा वापर आपल्या कलाकृतींमध्ये करत आहेत.

वारली चित्रकला ही महाराष्ट्राच्या पारंपरिक कलेचा एक अनमोल ठेवा आहे. ही कला निसर्गाच्या सान्निध्यात राहणाऱ्या आदिवासी समाजाचे जीवन प्रतिबिंबित करते. या चित्रकलेत निसर्गाच्या प्रत्येक घटकाला महत्त्व दिले गेले आहे. कोणतेही औपचारिक शिक्षण न घेताही वारली चित्रकार ही अप्रतिम चित्रे सहजतेने रेखाटतात. काळानुसार वारली चित्रकला आधुनिक स्वरूप घेत आहे, तरीही तिच्या मूळ परंपरा आणि वैशिष्ट्ये जतन करणे गरजेचे आहे. आज ती फक्त आदिवासी समाजापुरती मर्यादित न राहता जगभर पोहोचली आहे, त्यामुळे पुढील पिढ्यांसाठी या कलेचे संवर्धन करणे आवश्यक आहे.