सामाजिक परिवर्तन
प्र. १ (अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.
१. सामाजिक परिवर्तन ही संज्ञा ……… आहे. (मूल्ययुक्त, नैतिक, पूर्वग्रहित)
उत्तर: मूल्ययुक्त
स्पष्टीकरण: सामाजिक परिवर्तन ही संकल्पना समाजातील बदलांशी संबंधित आहे आणि ती मूल्यांवर आधारित असते, कारण बदलांचे स्वरूप समाजाच्या मूल्यांनुसार ठरते.
२. भूकंपाचा लोकांवर होणारा परिणाम हा ……… परिवर्तनाचा घटक आहे. (भौगोलिक, जैविक, सांस्कृतिक)
उत्तर: भौगोलिक
स्पष्टीकरण: भूकंप हा नैसर्गिक घटक असून तो भौगोलिक परिस्थितीशी संबंधित आहे, ज्याचा सामाजिक परिवर्तनावर परिणाम होतो.
३. लिंगगुणोत्तराचा अभ्यास हा …………… परिवर्तनाचा घटक आहे. (जैविक, तांत्रिक, नैसर्गिक)
उत्तर: जैविक
स्पष्टीकरण: लिंगगुणोत्तराचा अभ्यास हा लोकसंख्येतील जैविक घटकांशी (स्त्री-पुरुष प्रमाण) संबंधित आहे, ज्याचा सामाजिक संरचनेवर परिणाम होतो.
४. एखाद्या शहरातील झोपडपट्टी पुनर्वसन कार्यक्रम हे ………. सामाजिक परिवर्तनाचे उदाहरण आहे. (नियोजित, अनियोजित, क्रांतीकारी)
उत्तर: नियोजित
स्पष्टीकरण: झोपडपट्टी पुनर्वसन हा एक ठरवून राबवला जाणारा कार्यक्रम आहे, म्हणून तो नियोजित परिवर्तनाचा प्रकार आहे.
(ब) चुकीची जोडी दुरुस्त करून लिहा.
१. (i) भूकंप – भौतिक घटक (बरोबर)
(ii) धार्मिक कट्टरतावाद – जैविक घटक (चूक) → सांस्कृतिक घटक
(iii) वाढते शहरीकरण – आर्थिक घटक (बरोबर)
(iv) ई-गव्हर्नन्स – तांत्रिक घटक (बरोबर)
(क) प्रत्येक विधान वाचा आणि चौकटीत दिलेल्या योग्य संज्ञा ओळखून लिहा.
भौतिक घटक, शैक्षणिक घटक, आर्थिक घटक
१. किनारपट्टीच्या प्रदेशामध्ये वाढणारी समुद्राच्या पाण्याची पातळी – भौतिक घटक
२. लैंगिक शोषणाविषयीच्या समस्येविषयी जाणीवजागृती निर्माण करण – शैक्षणिक घटक
(ड) अधोरेखित शब्दांच्या जागी योग्य शब्द लिहून विधान पूर्ण करा.
१. सामाजिक परिवर्तन फक्त विविध स्वरूपाचे असते.
२. सर्व शिक्षकांनी वर्गामध्ये एखादा भाग शिकवताना पूर्वतयारी करणे, हे नियोजित परिवर्तनाचे उदाहरण आहे.
प्र.३ फरक स्पष्ट करा.
१. नियोजित परिवर्तन: हे ठरवून आणि नियोजनपूर्वक घडवलेले बदल असतात. उदा., झोपडपट्टी पुनर्वसन कार्यक्रम. यात विशिष्ट उद्दिष्ट आणि योजना असते.
२. अनियोजित परिवर्तन: हे अनपेक्षितपणे किंवा नैसर्गिकरित्या घडणारे बदल असतात. उदा., भूकंपामुळे समाजातील बदल. यात नियोजनाचा अभाव असतो.
प्र.४ पुढील संकल्पना उदाहरणासहित स्पष्ट करा.
१. सामाजिक परिवर्तन
- स्पष्टीकरण: सामाजिक परिवर्तन म्हणजे समाजातील संरचना, मूल्ये किंवा व्यवहारांमध्ये होणारे बदल. हे नियोजित किंवा अनियोजित असू शकते.
- उदाहरण: स्वच्छ भारत अभियानामुळे स्वच्छतेची जागरूकता वाढणे हे नियोजित सामाजिक परिवर्तन आहे.
२. अल्पकालीन परिवर्तन
- स्पष्टीकरण: अल्पकालीन परिवर्तन म्हणजे थोड्या कालावधीसाठी होणारे बदल, जे कायमस्वरूपी नसतात.
- उदाहरण: एखाद्या गावात मेळावा आयोजित झाल्याने तात्पुरती आर्थिक वाढ होणे.
प्र.५ खालील विधाने चूक की बरोबर हे सकारण स्पष्ट करा.
१. माहिती नसणाऱ्या गोष्टींबद्दल असणारे पूर्वग्रह आणि भीती या परिवर्तनात अडथळा निर्माण करणाऱ्या गोष्टी आहेत.
उत्तर: बरोबर
स्पष्टीकरण: पूर्वग्रह आणि भीती यामुळे लोक नवीन बदल स्वीकारण्यास तयार होत नाहीत, ज्यामुळे सामाजिक परिवर्तनाला अडथळा निर्माण होतो.
२. सामाजिक परिवर्तनाचे अचूक अंदाज वर्तवता येतात.
उत्तर: चूक
स्पष्टीकरण: सामाजिक परिवर्तन हे अनेक घटकांवर अवलंबून असते (जसे भौतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक), त्यामुळे त्याचे अचूक अंदाज वर्तवणे कठीण आहे.
उत्तर:
| शोध | भूकंपाचा परिणाम | दुष्काळ जनर लिंगगुणोत्तर | विद्यार्थी अदलाबदल कार्यक्रम |
|---|---|---|---|
| तांत्रिक घटक | भौतिक घटक | जैविक घटक | शैक्षणिक घटक |
(ब) आपले मत नोंदवा.
१. तुमच्या मते सामाजिक बदलांचा व्यक्ती सहजपणे स्वीकार करतात? का?
उत्तर: माझ्या मते, व्यक्ती सामाजिक बदल सहजपणे स्वीकारत नाहीत. कारण बदलांमुळे त्यांच्या परंपरा, मूल्ये किंवा जीवनशैलीवर परिणाम होतो. उदा., जातीव्यवस्थेतील बदल अनेकांना मान्य नसतात
२. ‘स्वच्छ भारत अभियान’ याचा समाजावर सकारात्मक परिणाम झाला आहे, असे तुम्हांला वाटते का? तुमचा अनुभव लिहा.
उत्तर: होय, मला वाटते की स्वच्छ भारत अभियानाचा सकारात्मक परिणाम झाला आहे. माझ्या गावात स्वच्छतेची जागरूकता वाढली आणि लोकांनी सार्वजनिक ठिकाणी कचरा टाकणे कमी केले. हा नियोजित बदलाचा परिणाम आहे.
Leave a Reply