Question Answers Chapter 8 इतिहास Class 11 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answers For All Chapters – इतिहास Class 11

माैर्यकालीन भारत

प्र.१ (अ) दिलेल्या पर्यांयापैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पुन्हा लिहा.

१. हर्यंक घराण्यातील हा पहिला प्रसिद्ध राजा होय.

(अ) चंद्रगुप्त मौर्य (ब) बिंबिसार
(क) अजातशत्रू (ड) महापद्म

उत्तर – (ब) बिंबिसार
पुन्हा लिहिलेले विधान: हर्यंक घराण्यातील बिंबिसार हा पहिला प्रसिद्ध राजा होय.

२. नंद वंशाची स्थापना यांनी केली.

(अ) धनानंद (ब) शिशुनाग
(क) महापद्मानंद (ड) सम्राट अशोक

उत्तर – (क) महापद्मानंद
पुन्हा लिहिलेले विधान: नंद वंशाची स्थापना महापद्मानंद यांनी केली.

३. संस्कृत साहि त्या तील श्ष्ठरे नाटक ‘स्वप्नवासवदत्ता’ यांनी लिहिले.

(अ) कौटिल्य (ब) भारत
(क) कालिदास (ड) भास

उत्तर – (ड) भास
पुन्हा लिहिलेले विधान: संस्कृत साहित्यातील श्रेष्ठ नाटक ‘स्वप्नवासवदत्ता’ भास यांनी लिहिले.

(ब) ‘ब’ गटातील चुकीची जोडी दुरुस्त करून लिहा.

उत्तर – ३. चंद्रगुप्त मौर्य याच्या कालखंडात भारताला भेट देणारा चिनी प्रवासी – मेगास्थेनिस

प्र.२ योग्य कारण निवडून विधान पूर्ण करा.

सम्राट अशोकाने अनेक स्तंभ उभारले. कारण –
(अ) कला क्षेत्राच्या प्रसारासाठी
(ब) धम्मप्रसारासाठी
(क) व्यापारवृद्धीसाठी
(ड) आपल्या कार्याची ओळख व्हावी म्हणून

उत्तर – योग्य पर्याय: (ब) धम्मप्रसारासाठी
पूर्ण विधान: सम्राट अशोकाने अनेक स्तंभ उभारले. कारण – धम्मप्रसारासाठी.

प्र.३ पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.

१. सम्राट अशोकाचा कलिंगविजय इतिहासाला आणि त्याच्या जीवनाला निराळे वळण लावणारा ठरला.

उत्तर – स्पष्टीकरण: सम्राट अशोकाने कलिंगवर आक्रमण करून ते जिंकले, पण या युद्धात प्रचंड मनुष्यहानी झाली. या विनाशाने अशोकाच्या मनात परिवर्तन घडले आणि तो अहिंसाप्रधान बौद्ध धर्माकडे वळला. त्याने दिग्विजयाऐवजी धर्मविजयाचा मार्ग स्वीकारला. या घटनेमुळे त्याच्या जीवनाला नवीन दिशा मिळाली आणि मौर्य साम्राज्याच्या इतिहासातही शांतता व धम्मप्रसाराला महत्त्व प्राप्त झाले.

२. चंद्रगुप्ताचे ग्रीक राजा सेल्युकसशी झालेले युद्ध अत्यंत महत्त्वाचे होते.

उत्तर – स्पष्टीकरण: चंद्रगुप्त मौर्याने ग्रीक राजा सेल्युकसशी युद्ध करून त्याचा पराभव केला. या युद्धामुळे मौर्य साम्राज्याची सीमा वायव्येकडे हिंदुकुश पर्वतापर्यंत विस्तारली. यामुळे मौर्य साम्राज्याचे प्रादेशिक वर्चस्व वाढले आणि भारताच्या इतिहासात एक बलाढ्य साम्राज्याचा उदय झाला. तसेच, या युद्धाने भारत आणि ग्रीक संस्कृतींमध्ये संपर्क वाढण्यास मदत झाली.

३. मौर्य प्रशासनाला सुनिश्चित स्वरूप प्राप्त झाले होते.

उत्तर – स्पष्टीकरण: मौर्य साम्राज्यात चंद्रगुप्ताने एक सुनियंत्रित प्रशासन यंत्रणा उभी केली. कौटिल्याच्या अर्थशास्त्रातून आणि मेगॅस्थिनिसच्या इंडिकामधून मौर्य प्रशासनाची रचना स्पष्ट होते. राजाला सल्ला देणारी मंत्रिपरिषद, विविध प्रशासकीय खाती, आणि अमात्यांची नेमणूक यामुळे प्रशासनाला स्थिरता मिळाली. तसेच, विकेंद्रीकरण आणि प्रजेच्या कल्याणासाठी केलेल्या प्रयत्नांमुळे मौर्य प्रशासनाला ठोस स्वरूप प्राप्त झाले.

प्र.४ तुमचे मत नोंदवा.

१. चंद्रगुप्त मौर्य हा भारताच्या इतिहासातील पहिला चक्रवर्ती सम्राट होय.

उत्तर – मत: माझ्या मते, हे विधान बरोबर आहे. चंद्रगुप्त मौर्याने नंदांची सत्ता उलथवून मौर्य साम्राज्याची स्थापना केली आणि विस्तृत भूभागावर आपली अधिसत्ता प्रस्थापित केली. ‘चक्रवर्ती’ म्हणजे ज्याचा रथ सर्व दिशांना अबाधित जाऊ शकतो असा सम्राट, आणि चंद्रगुप्ताने आपल्या पराक्रमाने हे सिद्ध केले. त्यामुळे तो भारताच्या इतिहासातील पहिला चक्रवर्ती सम्राट मानला जाऊ शकतो.

२. अशोकाचे शिलालेख हे महत्त्वाचे ऐतिहासिक साधन आहेत.

उत्तर – मत: माझ्या मते, हे खरे आहे. अशोकाचे शिलालेख आणि स्तंभलेख मौर्य साम्राज्याच्या सीमा, प्रशासन, आणि धम्मप्रसाराची माहिती देतात. हे लेख ब्राह्मी लिपीत कोरलेले असून, त्यातून अशोकाच्या कारकिर्दीचा आणि बौद्ध धर्माच्या प्रसाराचा इतिहास समजतो. त्यामुळे ते ऐतिहासिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचे आहेत.

३. मौर्यकालीन विविध व्यावसायिक श्रेणींचा विकास झाला.

उत्तर – मत: मी या विधानाशी सहमत आहे. मौर्य काळात शेती, कापडनिर्मिती, धातुकाम, हस्तिदंतावरील कलाकुसर, सूतकताई असे अनेक उद्योग विकसित झाले. सुव्यवस्थित करप्रणाली आणि व्यापारवृद्धीमुळे व्यावसायिक श्रेणींची भरभराट झाली. मेगॅस्थिनिसनेही समाजातील सात वर्गांचे वर्णन केले आहे, जे या विकासाचे द्योतक आहे.

प्र.५ पान ५८ वरील मौर्य साम्राज्याचा नकाशा पहा व खालील प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

१. अशोकाच्या साम्राज्यात समाविष्ट असलेले प्रदेश

उत्तर – अशोकाच्या साम्राज्यात वायव्येकडे हिंदुकुश पर्वत, पूर्वेकडे बंगालचा उपसागर, पश्चिमेकडे गुजरात, उत्तरेला हिमालय आणि दक्षिणेला कृष्णा नदीपर्यंतचा विस्तार होता. यात महाराष्ट्रातील सोपारा आणि चौल यांसारखी व्यापारी केंद्रेही समाविष्ट होती.

२. सम्राट अशोकाचे शिलालेख आणि स्तंभलेख कोठे-कोठे आहेत?

उत्तर – अशोकाचे शिलालेख आणि स्तंभलेख अफगाणिस्तान, नेपाळ, आणि भारतात विखुरलेले आहेत. भारतात मीरत, सोपारा (उत्तर कोकण), भुईगाव (महाराष्ट्र), सारनाथ, रामपूर्वा, लौरीया नंदनगड, सांकिशा यांसारख्या ठिकाणी हे सापडले आहेत. महाराष्ट्रात सोपाऱ्यात आठवा आणि भुईगावात नववा स्तंभलेख मिळाला आहे.