Question Answers Chapter 14 इतिहास Class 11 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answers For All Chapters – इतिहास Class 11

दिल्लीची सुलतानशाही, विजयनगर आणि बहमनी राज्य

प्र.१ (अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पुन्हा लिहा.

१. बल्बनच्या दरबारात ……… हा राजकवी होता.
(अ) अल्बेरूनी (ब) तुली
(क) अमीर खुसरौ (ड) हुसेन शहा शारुखी

उत्तर – (क) अमीर खुसरौ

२. इस्लामी शैलीच्या इमारती बांधणारा ………. हा पहिला शासक.
(अ) फिरोजशाह तुघलक
(ब) कुतुबुद्दीन ऐबक
(क) अल्लाउद्दीन खल्जी
(ड) अकबर

उत्तर – (ब) कुतुबुद्दीन ऐबक

(ब) ‘ब’ गटातील चुकीची जोडी दुरुस्त करून लिहा.

उत्तर – ४. त्रिपुरी – कालाचुरी

प्र.३ विधाने सकारण स्पष्ट करा.

१. भारतात अरब सत्तेचा विस्तार झाला नाही.

उत्तर – स्पष्टीकरण: उमायद घराण्यातील मुहम्मद बिन कासिम याने इ.स. ७१२ मध्ये सिंधवर आक्रमण करून सिंधपासून मुलतानपर्यंतचा प्रदेश जिंकला. परंतु त्यानंतर अरबांची सत्ता भारतात स्थिर राहिली नाही. याचे कारण अरबांचा मुख्य उद्देश व्यापार आणि संपत्ती लुटणे हा होता, राज्य स्थापन करणे हा नव्हता. त्यामुळे त्यांचा प्रभाव मर्यादित राहिला आणि भारतात इस्लामची सत्ता पुढे तुर्कांनीच रुजवली.

२. राजपूत राज्यांना तुर्की आक्रमणासमोर माघार घ्यावी लागली.

उत्तर – स्पष्टीकरण: राजपूत राज्यांमध्ये एकीचा अभाव होता आणि ते आपापसातील संघर्षात गुंतले होते. मुहम्मद घुरीसारख्या तुर्की आक्रमकांनी याचा फायदा घेतला. उदाहरणार्थ, तराईच्या दुसऱ्या युद्धात पृथ्वीराज चौहानचा पराभव झाला आणि त्यानंतर राजपुतांना एकत्र करणारे नेतृत्व उभे राहिले नाही. तुर्कांची आक्रमकता, कुटील राजनीती आणि युद्धकौशल्य यामुळे राजपूतांना परकीय आक्रमणासमोर माघार घ्यावी लागली.

प्र.४ तुमचे मत नोंदवा.

सुलतान राजवटीत कापड उद्योग भरभराटीला पोचला होता.

उत्तर – मत: सुलतान राजवटीत कापड उद्योग खरोखरच भरभराटीला पोचला होता, याचे कारण या काळात कापड उत्पादन आणि निर्यात मोठ्या प्रमाणावर वाढली. दिल्ली, आग्रा, लाहोर, मुलतान, बनारस, पाटणा, खंबायत, बुऱ्हाणपूर, देवगिरी ही कापड उद्योगाची प्रमुख केंद्रे बनली. सुती कापड, मलमल, जरीचे कापड यांची निर्यात बंगाल आणि गुजरातमधून होत होती. अमीर खुसरौ याने ढाक्याच्या मलमलीची प्रशंसा केली आहे, जी इतकी तलम होती की ती सुईच्या छिद्रातून जाऊ शकत होती, तरीही मजबूत होती. व्यापाराला चालना आणि शहरीकरणामुळे कापड उद्योगाला प्रोत्साहन मिळाले, त्यामुळे हे मत योग्य आहे.

प्र.५ टीपा लिहा.

१. खैबर खिंड

उत्तर – खैबर खिंड हा अफगाणिस्तानातून पाकिस्तानात प्रवेश करण्याचा महत्त्वाचा मार्ग आहे, जो हिंदुकुश पर्वतातून जातो.
प्राचीन काळी भारताचा मध्य आशियाशी व्यापार या मार्गाने चालत असे.
सिकंदर, गझनीचा महमूद, बाबर, नादिरशाह, अहमदशाह अब्दाली यांनी या मार्गाने भारतावर स्वाऱ्या केल्या.
विसाव्या शतकात ब्रिटिशांनी येथे रेल्वेमार्ग बांधला, ज्याचे शेवटचे स्थानक जामरूद होते. हा मार्ग ५२ कि.मी. लांबीचा असून त्यात ३४ बोगदे आणि ९२ पूल आहेत.

२. सुलतानशाही कालखंडातील नाणी

उत्तर – सुलतानशाहीत नाण्यांवर देवी-देवतांच्या प्रतिमांऐवजी खलिफा आणि सुलतानांची नावे अरेबिक लिपीत कोरली जाऊ लागली.
नाणे पाडण्याचे वर्ष आणि टांकसाळीचे ठिकाण यांचा तपशीलही नोंदवला जाई.
नाण्यांचे वजन मोजण्यासाठी ‘तोळा’ हे प्रमाण प्रचलित झाले.
मुहम्मद बिन तुघलकने तांब्याची नाणी पाडली, परंतु त्याचा प्रयोग अयशस्वी ठरला.

प्र.६ अल्लाउद्दीन खल्जीने देवगिरीच्या यादवावर आक्रमण केले त्याची माहिती दिलेल्या मुद्द्यांच्या आधारे लिहा.

(अ) आक्रमणाची कारणे:

उत्तर –

• अल्लाउद्दीन खल्जीला आपल्या राज्याचा विस्तार करायचा होता आणि त्यासाठी आर्थिक संसाधने गोळा करणे आवश्यक होते.
• देवगिरी हे दक्षिणेतील संपन्न शहर होते आणि तेथील प्रचंड संपत्ती हस्तगत करणे हा त्याचा उद्देश होता.
• मोठ्या संख्येने कायमस्वरूपी सैन्य उभारण्यासाठी आणि बाजारभाव नियंत्रणाच्या सुधारणांमुळे राज्याच्या खजिन्यावर ताण पडला होता, त्यामुळे दक्षिणेकडील स्वारी गरजेची होती.

(ब) आक्रमण व घटना:

उत्तर –

• अल्लाउद्दीनने इ.स. १२९६ मध्ये देवगिरीवर अचानक हल्ला चढवला.
• देवगिरीचा राजा रामदेवराय यादव याने दौलताबाद किल्ल्यात आश्रय घेतला, परंतु अल्लाउद्दीनने किल्ल्याला वेढा घातला आणि शहरात लुटालूट केली.
• किल्ल्यातील धान्यसाठा संपल्याने रामदेवरायाला तह करावा लागला. पुढे इ.स. १३१२ च्या सुमारास रामदेवरायाने खंडणी देणे बंद केल्यावर अल्लाउद्दीनने मलिक काफूर याला पुन्हा दक्षिणेकडे पाठवले.

(क) आक्रमणाचे परिणाम:

उत्तर –

• अल्लाउद्दीनचा विजय झाला आणि त्याला देवगिरीचा आसपासचा प्रदेश आणि प्रचंड द्रव्य मिळाले.
• देवगिरीच्या यादवांची सत्ता कमकुवत झाली आणि त्यांचे आर्थिक नुकसान झाले.
• अल्लाउद्दीनच्या राज्याचा विस्तार दक्षिणेपर्यंत झाला आणि त्याच्या खजिन्यात भर पडली, ज्यामुळे त्याचे सैन्य आणि राज्यकारभार अधिक बळकट झाला.