Question Answers Chapter 13 इतिहास Class 11 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Question Answers For All Chapters – इतिहास Class 11

भारत, श्रीलंका आणि आग्नेय आशिया

प्र.१ (अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पुन्हा लिहा.

१. ‘बुद्धघोष’ हा प्राचीन श्रीलंकेत होऊन गेलेला एक सुप्रसिद्ध ………. होता.
(अ) विचारवंत (ब) तत्त्वज्ञ
(क) राजा (ड) धर्मगुरू

उत्तर – (ब) तत्त्वज्ञ

२. पगान साम्राज्याचा संस्थापक……… हा होता.
(अ) क्यांझिथ्था (ब) अनव्रथ
(क) अयुथ्था (ड) जयवर्मन

उत्तर – (ब) अनव्रथ

३. कंबोडियाचे प्राचीन नाव ……..होते.
(अ) कंबुज देश (ब) लाओस,
(क) अंकोरवट (ड) सुमात्रा

उत्तर – (अ) कंबुज देश

(ब) ‘ब’ गटातील चुकीची जोडी दुरुस्त करून लिहा.

उत्तर – ४. अंकोरथॉमचा मध्यवर्ती बिंदू – बायोन मंदिर

(क) नावे लिहा.

१. सम्राट अशोकाचा पुत्र – थेर महिंद (महेंद्र)

२. लाओसमधील प्राचीन राज्याचे नाव – लाओ सांग

३. चामवंशीय लोकांचे राज्य – चंपा

४. मलायुचा शेवटचा राजा – परमेश्वरन (इस्कंदर शाह)

प्र.२ टीपा लिहा.

१. चेन्ला राज्य

उत्तर –

• चेन्ला हे कंबोडियामध्ये सर्वप्रथम प्रस्थापित झालेले राज्य होते.
• येथील लोक ख्मेर वंशाचे होते आणि भारतीय संस्कृतीचा प्रभाव चेन्ला काळापासून दिसून येतो.
• चेन्ला राज्याचा संस्थापक दुसरा जयवर्मन हा होता, ज्याचा राज्याभिषेक इसवी सन ८०२ मध्ये झाला.
• त्याच्या राजधानीचे नाव हरिहरालय होते.
• पुढील ५०० वर्षांत चेन्ला राज्याचा विस्तार ख्मेर साम्राज्य म्हणून ओळखला गेला.

२. अंकोरवट विष्णुमंदिर

उत्तर –

• अंकोरवट हे जगविख्यात विष्णुमंदिर दुसऱ्या सूर्यवर्मनने यशोधरपूर येथे बांधले.
• त्याचे क्षेत्रफळ सुमारे ५०० एकर (२ चौरस किलोमीटर) आहे आणि मुख्य प्रवेशद्वार पश्चिमेला आहे.
• मंदिराभोवती २०० मीटर रुंदीचा खंदक आहे, जो जलव्यवस्थापनाचा भाग होता.
• मंदिराच्या शिल्पांमध्ये समुद्रमंथनाचे प्रसिद्ध शिल्प आग्नेयेकडील भिंतीवर आहे.
• सूर्यवर्मनच्या मृत्यूनंतर चंपाच्या राजाने हल्ला करून त्याची नासधूस केली, पुढे ते बौद्ध मंदिरात रूपांतरित झाले.

३. मजपहित राज्य

उत्तर –

• मजपहित हे तेराव्या शतकात पूर्व जावामध्ये उदयाला आलेले राज्य होते.
• त्याचा संस्थापक विजय याने कुबलाई खानाला जावातून हाकलून राज्य स्थापन केले.
• भारतीय संस्कृतीचा प्रभाव असलेले हे शेवटचे राज्य मानले जाते.
• जावा, बाली आणि इतर बेटांवर वर्चस्व प्रस्थापित करून त्याचे साम्राज्यात रूपांतर झाले.
• पंधराव्या आणि सोळाव्या शतकात इस्लामी राज्यांच्या उदयामुळे त्याचे अस्तित्व संपुष्टात आले.

४. चंपा राज्य

उत्तर –

• चंपा हे व्हिएतनामच्या किनारी प्रदेशातील प्राचीन राज्य होते, जे चामवंशीय लोकांचे होते.
• येथे ब्राह्मी लिपीत संस्कृत लेख आणि शैव मंदिरे (उदा. माइ सान) मिळाली आहेत.
• विजय ही चंपाची राजधानी होती; इंद्रपूर, अमरावती, कौठार ही इतर शहरे होती.
• इसवी सनाच्या चौथ्या ते चौदाव्या शतकात शैव मंदिरे बांधली गेली, त्यापैकी भद्रेश्वर मंदिर प्रसिद्ध आहे.
• माइ सान परिसराला जागतिक सांस्कृतिक वारशाचा दर्जा मिळाला आहे, परंतु व्हिएतनाम युद्धात तो उद्ध्वस्त झाला.

प्र.३ खालील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे लिहा.

१. थायलंडमधील भारतीय संस्कृतीचा प्रसार स्पष्ट करा.

उत्तर – थायलंडमध्ये भारतीय संस्कृतीचा प्रसार प्रामुख्याने इसवी सनाच्या सहाव्या ते अकराव्या शतकात द्वारावती राज्याच्या काळात झाला. या काळात मॉन लोकांचे राज्य होते, ज्यावर भारतीय संस्कृतीचा प्रभाव स्पष्ट दिसतो. हा प्रभाव शिल्प, साहित्य, नीतिशास्त्र आणि दंडनीती या क्षेत्रांत दिसून येतो. द्वारावती शिल्पशैलीवर भारतीय शैलीचा प्रभाव होता, ज्यात बुद्धमूर्तींबरोबरच शिवलिंग आणि विष्णूमूर्तीही सापडल्या आहेत. लोप बुरी (लाओ पुरी) आणि अयुथ्था (अयोध्या) या शहरांजवळ द्वारावती कालखंडातील शिल्प आणि स्थापत्याचे अवशेष मिळाले आहेत.

इसवी सनाच्या चौदाव्या शतकात अयुथ्था राज्य उदयाला आले, जिथे रामचरित्राला लोकप्रियता मिळाली. थायलंडमध्ये रामायणाची स्वतंत्र परंपरा ‘रामाकिएन’ (राम आख्यान) म्हणून विकसित झाली. या कथांचा प्रभाव थाई शिल्प, लोकसंगीत, नृत्य आणि नाट्य या माध्यमांतून दिसतो. अयुथ्थाच्या राजांच्या नावांमध्ये ‘राम’ हा उपसर्ग जोडला गेला, ज्यावरून भारतीय संस्कृतीची खोलवर रुजलेली पाळेमुळे दिसतात. मॉन लोकांनी लेखन, कला, प्रशासन आणि धर्माच्या क्षेत्रांतही भारतीय ज्ञानाचा प्रसार केला, ज्याचा पाया थायलंडच्या सांस्कृतिक विकासाला लाभला.

२. म्यानमार आणि भारत यामधील सांस्कृतिक संबंधांविषयी माहिती लिहा.

उत्तर – म्यानमार आणि भारत यांचे सांस्कृतिक संबंध प्राचीन काळापासून खोलवर रुजलेले आहेत. इसवी सनापूर्वी दुसऱ्या शतकात म्यानमारमध्ये प्यू नगरराज्ये (हालीन, बेइक्थानो, श्रीक्षेत्र) उदयाला आली, ज्यांचे संस्थापक गौतम बुद्धांच्या शाक्य कुळातील असल्याच्या आख्यायिका आहेत. श्रीक्षेत्र हे प्यू नगरांमध्ये सर्वात मोठे होते. इसवी सनाच्या पहिल्या शतकात पगान राज्याचा उदय झाला, ज्याचा संस्थापक अनव्रथ याने थेरवादी बौद्ध धर्माचे पुनरुज्जीवन केले, ज्याचा आधार भारतातून आलेल्या बौद्ध तत्त्वज्ञानावर होता.

म्यानमारमधील श्वेडगॉन पॅगोडा हा बौद्ध प्रभावाचा उत्कृष्ट नमुना आहे. दोन व्यापारी बंधूंनी भारतात गौतम बुद्धांकडून मिळालेले आठ केस राजाला दिले, ज्यावर हा पॅगोडा बांधला गेला. पगान साम्राज्यातील आनंद मंदिर भारतीय आणि पगान स्थापत्यशैलीचे संमिश्रण दर्शवते. अनव्रथाच्या कारकिर्दीत श्रीलंका आणि आग्नेय आशियात बौद्ध धर्माचा प्रसार झाला, ज्यामुळे भारताशी सांस्कृतिक संबंध दृढ झाले.

प्यू नगरांभोवतीचे तट, स्तूप आणि जलव्यवस्थापनाची बांधकामे भारतीय प्रभाव दर्शवतात. म्यानमारच्या राष्ट्रीय अस्मितेचा पाया घालण्याचे श्रेय अनव्रथाला दिले जाते, ज्याने भारतातून आलेल्या बौद्ध धर्माला मजबूत केले. आजही म्यानमारमधील बौद्ध संस्कृती आणि स्थापत्यात भारताचे योगदान स्पष्ट दिसते, ज्याला जागतिक सांस्कृतिक वारशाचा दर्जा मिळाला आहे.