Important Questions Chapter 3 इतिहास Class 11 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

1. उत्तर हडप्पा संस्कृतीची वैशिष्ट्ये काय होती?

उत्तर – उत्तर हडप्पा संस्कृतीत हडप्पा शहरांच्या अवशेषांवर वसाहती वसल्या, पण त्यांची घरबांधणी आणि रचना शिस्तबद्ध नव्हती. दफनस्थळांवरील अस्थिकुंभांवर चंद्र, सूर्य, मासे, हरीण, मोर यांसारखी प्रतीके होती, विशेषतः मोराच्या पोटात मृताचे शरीर दाखवलेले होते. काही पुरातत्त्वज्ञांचे मत आहे की हे लोक वैदिक आर्य असावेत, पण यासाठी अधिक संशोधनाची गरज आहे.

2. आहाड संस्कृतीची माहिती थोडक्यात सांगा.

उत्तर – आहाड संस्कृती ही हडप्पा संस्कृतीच्या समकालीन असून, इसवी सनापूर्वी ४००० वर्षे प्राचीन आहे आणि ती बालाथल, गिलुंड येथे सापडली. येथे मातीच्या भांड्यांचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणात होत होते आणि घरे पक्क्या विटांची, इंग्लिश बाँड पद्धतीने बांधलेली होती. खेत्रीच्या खाणींमधून तांबे मिळवून हडप्पा लोकांना पुरवले जात होते.

3. गणेश्वर-जोधपुरा संस्कृतीचे योगदान काय होते?

उत्तर – गणेश्वर-जोधपुरा संस्कृती खेत्रीच्या तांब्याच्या खाणी परिसरात हडप्पापूर्व काळापासून होती. येथे तांब्याचे बाण, भाले, मासेमारीचे गळ, बांगड्या यांसारख्या वस्तू मिळाल्या. हडप्पा संस्कृतीच्या लोकांना तांब्याच्या वस्तू पुरवण्यात या संस्कृतीचा मोठा वाटा होता.

4. गेरू रंगाच्या भांड्यांच्या संस्कृतीचे वर्णन करा.

उत्तर – गेरू रंगाची भांडी खापरे नदीच्या पात्रात सापडतात आणि पंजाब, हरयाणा, राजस्थान, उत्तर प्रदेशात पसरलेली ही संस्कृती इसवी सनापूर्वी ३००० वर्षे प्राचीन आहे. घरात चुली, मातीच्या बाहुल्या, बैल, गाई-गुरांची हाडे मिळाली, जे शेती आणि स्थिर वसाहती दर्शवतात. ताम्रनिधीशी जवळीक असल्याने काहींचे मत आहे की ही हडप्पा लोकांचीच संस्कृती असावी.

5. कायथा संस्कृतीची वैशिष्ट्ये काय आहेत?

उत्तर – कायथा संस्कृती मध्यप्रदेशात छोटी काली सिंध नदीवर हडप्पा संस्कृतीच्या समकालीन होती. येथील लोक शेती आणि पशुपालनावर अवलंबून होते आणि हाताने घडवलेली भांडी, तांब्याच्या कुऱ्हाडी, मणी वापरत होते. हडप्पा संस्कृतीशी प्राचीन संबंध असून, नंतर आहाड संस्कृतीचे लोक येथे आले.

6. गुजरातमधील ताम्रपाषाणयुगीन वसाहतींचे वैशिष्ट्य काय होते?

उत्तर – गुजरातमधील ताम्रपाषाणयुगीन वसाहती पूर्व हडप्पा, नागरी हडप्पा आणि हडप्पोत्तर काळात होत्या. येथे गारगोटी खड्यांपासून मणी बनवणे हा मुख्य उद्योग होता आणि लोक पशुपालक, काही निमभटके होते. कच्छ-सौराष्ट्र आणि उत्तर गुजरातात भांड्यांमध्ये प्रादेशिक वैविध्य दिसते.

7. सावळदा संस्कृती कोणत्या काळात होती आणि तिची माहिती सांगा.

उत्तर – सावळदा संस्कृती इसवी सनापूर्वी २०००-१८०० या काळात धुळे जिल्ह्यात तापी नदीवर होती. येथील लोक चाकावर घडवलेली भांडी, तांब्याच्या वस्तू, मणी वापरत होते आणि घरे तटबंदीयुक्त होती. सौराष्ट्रातील हडप्पा लोकांशी संपर्क असल्याचा पुरावा शंखांच्या वस्तूंवरून मिळतो.

8. जोर्वे संस्कृती कशी उदयाला आली?

उत्तर – जोर्वे संस्कृती इसवी सनापूर्वी १४००-१००० मध्ये माळवा संस्कृती आणि कर्नाटकातील नवाश्मयुगीन लोकांच्या संपर्कातून उदयाला आली. मातीच्या भांड्यांचे तंत्रज्ञान, घाट आणि नक्षीमध्ये बदल झाले आणि ती अहमदनगर जिल्ह्यात प्रथम सापडली. तापी, गोदावरी, भीमा खोऱ्यात याचा विस्तार झाला.

9. इनामगाव येथील दफन पद्धती कशा होत्या?

उत्तर – इनामगाव येथे सामान्य दफने उताण्या अवस्थेत जमिनीत खणलेल्या खड्ड्यात होत्या. प्रमुखांसाठी चार पायांच्या रांजणात बसलेल्या अवस्थेत किंवा प्रतीकात्मक दफने होती. बालकांना कुंभात झोपवून दोन कुंभ जोडून पुरले जाई.

10. महापाषाणयुगाची माहिती थोडक्यात सांगा.

उत्तर – महापाषाणयुगात प्रतिकूल हवामानामुळे इनामगाव इसवी सनापूर्वी ७०० मध्ये उजाड झाले आणि भटक्या लोकांनी शिलावर्तुळे उभारली. ही वर्तुळे विदर्भात (नागपूर, चंद्रपूर) सापडतात आणि लोखंडाच्या वस्तू, घोड्यांचा वापर हे वैशिष्ट्य आहे. याने लोहयुगाचा प्रारंभ झाला.