Important Questions Chapter 13 इतिहास Class 11 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Imp Questions For All Chapters – इतिहास Class 11

भारत, श्रीलंका आणि आग्नेय आशिया

लघु प्रश्न

1. श्रीलंकेतील पहिल्या राज्याचे नाव काय होते?

उत्तर – तांबपण्णी (ताम्रपर्णी).

2. श्रीलंकेत बौद्ध धर्म कोणी आणला?

उत्तर – थेर महिंद (महेंद्र).

3. श्रीलंकेतील पहिली भिक्खुनी कोण होती?

उत्तर – अनुला.

4. थेरी संघमित्ताने श्रीलंकेत काय आणले?

उत्तर – बोधिवृक्षाची फांदी.

5. श्रीलंकेतील सर्वात प्राचीन स्तूप कोणता आहे?

उत्तर – थूपाराम.

6. बुद्धघोष याने कोणता ग्रंथ लिहिला?

उत्तर – विशुद्‌धिमग्ग.

7. चोळ सम्राटाने पोलन्नरुवाचे नाव काय ठेवले?

उत्तर – जननाथमंगलम.

8. विजयबाहू याने कोणाचा पराभव केला?

उत्तर – चोळांचा.

9. गलपोथा अभिलेखात कोणाचे वर्णन आहे?

उत्तर – निस्संक मल्ल याचे.

10. दंतधातूचे सध्याचे मंदिर कोठे आहे?

उत्तर – कँडी येथे (श्री दलद मलिगव).

11. आग्नेय आशियाचा प्राचीन भारतीय उल्लेख काय आहे?

उत्तर – सुवर्णभूमी.

12. पगान साम्राज्याचा संस्थापक कोण होता?

उत्तर – अनव्रथ.

13. कंबोडियाचे प्राचीन नाव काय होते?

उत्तर – कंबुज देश.

14. अंकोरवट कोणी बांधले?

उत्तर – दुसरा सूर्यवर्मन.

15. मजपहित राज्याचा संस्थापक कोण होता?

उत्तर – विजय.

दीर्घ प्रश्न

1. श्रीलंकेत बौद्ध धर्माचा प्रसार कसा झाला?

उत्तर – सम्राट अशोकाचा पुत्र थेर महिंद याने श्रीलंकेच्या राजधानी अनुराधपूर येथे येऊन राजा देवानामपिय तिस्स याला बौद्ध धर्माची दीक्षा दिली. त्यानंतर राजा आणि प्रजाजनांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला, तर थेरी संघमित्ताने बोधिवृक्षाची फांदी आणून भिक्खुनी शासन स्थापन केले. या घटनांमुळे श्रीलंकेत बौद्ध धर्माचा पाया मजबूत झाला.

2. थूपाराम स्तूपाचे महत्त्व काय आहे?

उत्तर – थूपाराम हा श्रीलंकेतील सर्वात प्राचीन स्तूप असून, राजा देवानामपिय तिस्स याने तो गौतम बुद्धांच्या उजव्या खांद्याच्या अस्थींवर बांधला. थेरी संघमित्ताने या अस्थी श्रीलंकेत आणल्या होत्या, ज्यामुळे या स्तूपाला धार्मिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व प्राप्त झाले. हा स्तूप अनुराधपूर येथे आहे आणि बौद्ध धर्माच्या प्रसाराचे प्रतीक मानला जातो.

3. पोलन्नरुवातील चोळ प्रभाव कसा दिसतो?

उत्तर – इसवी सनाच्या दहाव्या शतकात चोळ सम्राट पहिला राजराजा याने श्रीलंकेवर आक्रमण करून अनुराधपूर उद्ध्वस्त केले आणि पोलन्नरुवाला राजधानी बनवले. त्याने पोलन्नरुवाचे नाव जननाथमंगलम असे ठेवले आणि तिथे दोन शिवालये बांधली, जी श्रीलंकेतील सर्वात प्राचीन हिंदू मंदिरे आहेत. या घटनांमुळे चोळांचा सांस्कृतिक आणि धार्मिक प्रभाव श्रीलंकेत दिसून येतो.

4. पहिल्या पराक्रमबाहूचे योगदान काय होते?

उत्तर – पहिला पराक्रमबाहू (१२वे शतक) याने विस्कळित झालेल्या बौद्ध संघांना महाथेर कस्सप यांच्या मार्गदर्शनाखाली एकत्रित केले. त्याने रूहुना राज्याचा पराभव करून श्रीलंकेचे एकीकरण केले आणि बौद्ध धर्माला पाठबळ दिले. त्याच्या काळात श्रीलंकेत बौद्ध संस्कृती आणि शासनव्यवस्था मजबूत झाली.

5. म्यानमारमधील प्यू नगरराज्यांची वैशिष्ट्ये काय होती?

उत्तर – इसवी सनापूर्वी दुसऱ्या शतकात म्यानमारमध्ये प्यू नगरराज्ये (हालीन, बेइक्थानो, श्रीक्षेत्र) उदयाला आली, ज्यांच्याभोवती तटबंदी आणि खंदक होते. उत्खननातून येथे वास्तू, स्तूप, दफनभूमी आणि जलव्यवस्थापनाची बांधकामे सापडली, ज्यांना जागतिक सांस्कृतिक वारसा दर्जा मिळाला. श्रीक्षेत्र हे सर्वात मोठे नगर होते आणि त्याचे संस्थापक शाक्य कुळातील असल्याची आख्यायिका आहे.

6. थायलंडमधील द्वारावती राज्याचा भारतीय प्रभाव कसा होता?

उत्तर – इसवी सनाच्या सहाव्या ते अकराव्या शतकात थायलंडमध्ये मॉन लोकांचे द्वारावती राज्य होते, जिथे भारतीय शिल्प, साहित्य, नीतिशास्त्र आणि दंडनीतीचा प्रभाव दिसतो. लोप बुरी आणि अयुथ्था येथे बुद्धमूर्ती, शिवलिंग आणि विष्णूमूर्ती सापडल्या, ज्या भारतीय शिल्पशैलीवर आधारित आहेत. या प्रभावामुळे थायलंडच्या सांस्कृतिक विकासाला दिशा मिळाली.

7. अंकोरवट मंदिराची रचना कशी आहे?

उत्तर – अंकोरवट हे दुसऱ्या सूर्यवर्मनने बांधलेले विष्णुमंदिर असून, त्याचे क्षेत्रफळ ५०० एकर आहे आणि मुख्य प्रवेशद्वार पश्चिमेला आहे. मंदिराभोवती २०० मीटर रुंद खंदक आहे आणि आग्नेय भिंतीवर समुद्रमंथनाचे शिल्प कोरलेले आहे, जे ख्मेर स्थापत्याचे वैशिष्ट्य दर्शवते. हे मंदिर नंतर बौद्ध मंदिरात रूपांतरित झाले आणि जागतिक वारसा म्हणून ओळखले जाते.

8. चंपा राज्यातील धार्मिक प्रभाव कसा होता?

उत्तर – व्हिएतनामच्या किनारी भागातील चंपा राज्यात चामवंशीय लोकांनी इसवी सनाच्या चौथ्या ते चौदाव्या शतकात शैव मंदिरे (माइ सान) बांधली. येथे ब्राह्मी लिपीत संस्कृत लेख आणि लाकडी बुद्धमूर्ती मिळाल्या, ज्यावरून हिंदू आणि बौद्ध धर्मांचा प्रभाव दिसतो. माइ सान परिसराला जागतिक वारसा दर्जा आहे, परंतु व्हिएतनाम युद्धात तो उद्ध्वस्त झाला.

9. श्रीविजय राज्याची वैशिष्ट्ये काय होती?

उत्तर – श्रीविजय राज्याचा उदय सुमात्रात झाला आणि त्याने मलायु व शेजारील राज्यांना विलीन केले, ज्यामुळे ते आग्नेय आशियातील प्रबळ राज्य बनले. अकराव्या शतकात चोळ आक्रमणाने ते दुर्बल झाले आणि चौदाव्या शतकात परमेश्वरनने सुलतानशाही स्थापन केली. येथे संस्कृत शिकणारे बौद्ध भिक्खू होते, ज्यावरून भारतीय प्रभाव दिसतो.

10. बोरोबुदुर स्तूपाचे महत्त्व काय आहे?

उत्तर – शैलेन्द्र राजांनी आठव्या-नवव्या शतकात बांधलेला बोरोबुदुर हा बौद्ध स्तूप जागतिक वारसा आहे आणि बौद्ध तत्त्वज्ञानाच्या तीन पातळ्यांवर (कामधातू, रूपधातू, अरूपधातू) आधारित आहे. यात शिल्पाकृती, बुद्धमूर्ती आणि जाळीदार स्तूप आहेत, जे स्थापत्य आणि धार्मिक अभिव्यक्तीचे अद्वितीय उदाहरण आहे. हा जावातील बौद्ध संस्कृतीचा महत्त्वाचा भाग मानला जातो.