Important Questions Chapter 12 इतिहास Class 11 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Imp Questions For All Chapters – इतिहास Class 11

भारत, वायव्येकडील देश आणि चीन

लघु प्रश्न

1. प्राचीन भारताचा इतिहास किती वर्षांचा कालखंड व्यापतो?

उत्तर – सुमारे ४००० वर्षांचा कालखंड.

2. हिंदुकुश पर्वतापलीकडील भारतीय संस्कृतीचा प्रसार कोणत्या धर्माशी निगडित आहे?

उत्तर – बौद्ध धर्माशी निगडित आहे.

3. संघम साहित्यात कोणत्या जहाजांचा उल्लेख आहे?

उत्तर – सोने घेऊन येणाऱ्या आणि काळी मिरी घेऊन जाणाऱ्या यवन जहाजांचा.

4. ‘पेरिप्लस ऑफ एरिथ्रियन सी’ मध्ये कोणत्या बंदरांची माहिती आहे?

उत्तर – भरुच, सोपारा, कल्याण यांची माहिती आहे.

5. रोमन सम्राट ऑगस्टसच्या काळात कोणता व्यापार वाढला?

उत्तर – भारत-रोममधील व्यापार वाढला.

6. तमिळनाडूत कोणत्या नाण्यांचे निधी मिळाले?

उत्तर – सोन्याच्या रोमन नाण्यांचे निधी मिळाले.

7. ‘दिशाकाक’ म्हणजे काय?

उत्तर – जहाजावरील कावळे जे दिशा दाखवतात.

8. गांधार प्रदेश कोणत्या दोन देशांमध्ये आहे?

उत्तर – अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तानमध्ये आहे.

9. सम्राट अशोकाच्या कंदाहार शिलालेखात कोणत्या लिपी आहेत?

उत्तर – ग्रीक आणि अरेमाईक लिपी आहेत.

10. कुशाण सम्राट कनिष्काच्या नाण्यांवर कोणती प्रतिमा आहे?

उत्तर – गौतम बुद्धांची प्रतिमा आहे.

11. बामियानच्या बुद्धमूर्ती कोणी नष्ट केल्या?

उत्तर – तालिबानने २००१ मध्ये नष्ट केल्या.

12. रेशीम मार्गाची लांबी किती आहे?

उत्तर – ६००० किलोमीटरहून अधिक आहे.

13. चीनमधील पहिले बौद्ध मंदिर कोणते?

उत्तर – व्हाइट हॉर्स टेंपल.

14. सेरेंडियन कलाशैलीवर कोणत्या शैलीचा प्रभाव आहे?

उत्तर – गांधार शैलीचा प्रभाव आहे.

15. डुनहुआँग लेणी कोणत्या मार्गावर आहेत?

उत्तर – रेशीम मार्गावर आहेत.

दीर्घ प्रश्न

1. भारत आणि पश्चिम आशियातील व्यापाराचे पुरावे कोणते आहेत?

उत्तर – भारत आणि पश्चिम आशियातील व्यापाराचे पुरावे ‘जुन्या बायबल’मधील ‘ओफीर’ (सोपारा?) च्या उल्लेखातून मिळतात. बॅबिलोनसाठी सागवान, देवदार, चंदन, हस्तिदंत, मोती, मसाले यांसारख्या वस्तू भारतातून निर्यात होत असत. ‘पेरिप्लस ऑफ एरिथ्रियन सी’ मध्ये भरुच, सोपारा यांसारख्या बंदरांची माहिती मिळते, जी या व्यापाराची साक्ष देतात.

2. भारत-रोम व्यापारात निर्यात आणि आयात कोणत्या वस्तू होत्या?

उत्तर – भारतातून रोमला सर्प, वाघ, हत्ती, मोर, मसाले, हस्तिदंत, मोती यांसारख्या वस्तू निर्यात होत होत्या. रोममधून भारतात शिसे, जस्त, पोवळी, मद्य, ऑलिव्ह तेल यांसारख्या वस्तू आयात होत असत. तमिळनाडूत मिळालेली रोमन नाणी आणि गुजरातमधील अॅम्फोरे हे या व्यापाराचे पुरावे आहेत.

3. ‘दिशाकाक’ म्हणजे काय आणि त्याचा उपयोग कसा होत असे?

उत्तर – ‘दिशाकाक’ म्हणजे जहाजावरील कावळे, जे किनारा जवळ आल्यावर त्या दिशेने उडत असत. प्राचीन भारतीय खलाशी त्यांचा उपयोग दिशा शोधण्यासाठी करत असत, ज्याचा उल्लेख बावेरू जातकात आहे. हडप्पा वटिकेवरही जहाजासोबत दिशाकाक दाखवले आहेत, जे या प्रथेची साक्ष देतात.

4. सम्राट अशोकाच्या काळात गांधारशी संबंध कसे होते?

उत्तर – सम्राट अशोकाने बौद्ध धर्माचा प्रसार करण्यासाठी काश्मीर आणि अफगाणिस्तानात थेर मह्यान्तिक पाठवले. कंदाहार येथील ग्रीक-अरेमाईक शिलालेखातून अशोकाच्या साम्राज्यात गांधारचा समावेश असल्याचे दिसते. त्याच्या १३व्या शिलालेखात कंबोज आणि ग्रीक राजांचा उल्लेख आहे, जे त्याचे संबंध दर्शवतात.

5. कुशाण सम्राट कनिष्काने बौद्ध धर्माच्या प्रसारात काय योगदान दिले?

उत्तर – कनिष्काच्या काळात रेशीम मार्गावरून बौद्ध धर्माचा प्रसार चीनपर्यंत झाला, कारण हा मार्ग त्याच्या ताब्यात होता. त्याच्या नाण्यांवर बुद्धांची प्रतिमा (‘बोद्दो’) आहे, जी त्याच्या योगदानाची साक्ष देते. शाहजी-की-ढेरी येथील कनिष्क स्तूप आणि बामियानच्या मूर्ती हे त्याच्या काळातील बौद्ध प्रभाव दर्शवतात.

6. बामियानच्या बुद्धमूर्तींचे वैशिष्ट्य काय होते?

उत्तर – बामियानच्या बुद्धमूर्ती ५३ मी आणि ३८ मी उंच होत्या, कड्याच्या दगडात कोरलेल्या आणि मातीचे थर चढवून साकारलेल्या होत्या. त्या रंगीत, सोन्याचा मुलामा चढवलेल्या आणि रत्नांनी जडलेल्या होत्या, असे युआन श्वांगने नोंदवले आहे. २००१ मध्ये तालिबानने त्या नष्ट केल्या, पण पुनर्स्थापनेत भित्तिचित्रे आणि अवशेष मिळाले.

7. रेशीम मार्गाच्या दोन शाखांचे वर्णन कसे आहे?

उत्तर – रेशीम मार्गाची प्रमुख शाखा चीन-भारत-मध्य आशियातील ओअॅसिस शहरांना जोडणारी होती, जी सुरक्षित आणि सुविधांनी युक्त होती. दुसरी उत्तरेकडील गवताळ प्रदेशातील शाखा कमी अंतराची होती, पण टोळ्यांचा उपद्रव आणि सुविधांचा अभाव यामुळे तिचा वापर कमी होत असे. झिंजीयांगपासून तक्षशिला आणि काश्मीरपर्यंत हे मार्ग पोचत होते.

8. चीनमध्ये बौद्ध धर्माचा प्रसार कसा झाला?

उत्तर – इसवी सन १ल्या शतकात कश्यप मातंग आणि धर्मरक्ष यांनी हान राजवटीत बौद्ध ग्रंथांचा अनुवाद करून व्हाइट हॉर्स टेंपल बांधले. ४थ्या शतकात कुमारजीवने ग्रंथांचे अनुवाद केले, तर ६ठ्या शतकात थेरवाद-महायान प्रस्थापित झाले. फाहियान, युआन श्वांग यांनी भारतातील बौद्ध केंद्रांना भेटी देऊन प्रसाराला चालना दिली.

9. सेरेंडियन कलाशैली म्हणजे काय आणि तिचा विकास कसा झाला?

उत्तर – सेरेंडियन कलाशैली ही झिंजीयांगमध्ये उदयाला आलेली बौद्ध कला आहे, ज्यावर गांधार शैलीचा प्रभाव आहे. ग्रीक, पर्शियन, चिनी शैलींचे मिश्रण असलेली ही शैली बुद्ध-बोधिसत्त्व मूर्तींसाठी प्रसिद्ध आहे. सर ऑरेल स्टाईन यांनी टेराकोट्टा शिल्पे शोधून तिचा विकास उजेडात आणला.

10. डुनहुआँग लेणींचे महत्त्व काय आहे?

उत्तर – डुनहुआँग लेणी रेशीम मार्गावर असून, ५०० लेण्यांमध्ये शिल्पे, भित्तिचित्रे आणि बौद्ध हस्तलिखिते आहेत. त्या व्यापाऱ्यांसाठी भारत-पश्चिमेकडील सौदागरांना भेटण्याचे केंद्र होत्या. जागतिक वारसा म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या या लेण्या बौद्ध संस्कृतीचे समृद्ध पुरावे आहेत.