Important Questions Chapter 10 इतिहास Class 11 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

Imp Questions For All Chapters – इतिहास Class 11

भारतीय इतिहासातील नवे पर्व

लघु प्रश्न

1. मध्य आशियातील भटक्या टोळ्यांनी कोणत्या प्रदेशावर आक्रमणे केली?

उत्तर: बॅक्ट्रियावर.

2. इंडो-ग्रीकांना भारतीय परंपरेत काय म्हणतात?

उत्तर: यवन.

3. पहिला शक राजा कोण होता?

उत्तर: मोएस (मोग).

4. रुद्रदामनचा जुनागढ शिलालेख कोणत्या भाषेत आहे?

उत्तर: संस्कृतमध्ये.

5. कुशाणांचा पहिला प्रमुख कोण होता?

उत्तर: कुजुल कडफिसिस.

6. कनिष्काने कोणत्या शहरात बौद्ध धर्मपरिषद आयोजित केली?

उत्तर: काश्मीरमधील कुंडलवन येथे.

7. गुप्त वंशाचा संस्थापक कोण होता?

उत्तर: श्रीगुप्त.

8. समुद्रगुप्ताने कोणता यज्ञ केला?

उत्तर: अश्वमेध यज्ञ.

9. चंद्रगुप्त दुसऱ्याने कोणते बिरुद धारण केले?

उत्तर: विक्रमादित्य.

10. वर्धन साम्राज्याचा सर्वांत प्रभावी राजा कोण होता?

उत्तर: हर्षवर्धन.

11. कर्कोटक घराण्याचा संस्थापक कोण होता?

उत्तर: दुर्लभवर्धन.

12. ललितादित्याने कोणते मंदिर बांधले?

उत्तर: मार्तंड मंदिर.

13. गांधार शैलीची मूर्तीकला कोणत्या धर्माशी संबंधित आहे?

उत्तर: बौद्ध धर्माशी (महायान पंथ).

14. भारत-रोम व्यापारात महाराष्ट्रातील कोणती बंदरे महत्त्वाची होती?

उत्तर: सोपारा आणि कल्याण.

15. गुप्तकालीन लोहस्तंभ कोठे आहे?

उत्तर: दिल्लीत.

दीर्घ प्रश्न

1. मध्य आशियातील भटक्या टोळ्यांनी भारताच्या इतिहासावर कसा प्रभाव टाकला?

उत्तर: मध्य आशियातील भटक्या टोळ्यांनी, जसे की शक आणि युएची, बॅक्ट्रियावर आक्रमणे करून भारतात स्थलांतर केले. त्यांनी युद्धकौशल्याच्या जोरावर स्थानिक राज्यांवर वर्चस्व मिळवून स्वतःची राज्ये स्थापन केली. यामुळे भारतात परकीय संस्कृतींचा प्रभाव वाढला आणि राजकीय-सामाजिक बदल घडले.

2. इंडो-ग्रीक राजांचा इतिहास नाण्यांवरून कसा समजतो?

उत्तर: इंडो-ग्रीकांचा इतिहास प्रामुख्याने त्यांच्या नाण्यांवरून समजतो कारण त्यांचे साहित्य किंवा कोरीव लेख फारसे उपलब्ध नाहीत. या नाण्यांवर राजांचे चित्र, देवतांचे ठसे आणि ग्रीक-प्राकृत मजकूर आहे, ज्यामुळे त्यांचे राज्य आणि संस्कृती यांची माहिती मिळते. डिमिट्रस आणि युक्रेटायडिस यांच्या नाण्यांतून त्यांचा वायव्य भारतातील प्रभाव दिसतो.

3. शकांनी भारतात कोणती राज्यपद्धती आणली?

उत्तर: शकांनी इराणमधील अखोमनीय आणि सेल्युकिड पद्धतीनुसार राज्यपद्धती आणली, ज्यात राज्य सत्रपींमध्ये विभागले गेले. प्रत्येक सत्रपीवर महाक्षत्रप आणि सत्रप नेमले जात, ज्यांना नाणी पाडण्याची आणि शिलालेख कोरण्याची स्वायत्तता होती. यामुळे शकांचे प्रशासन प्रभावी आणि स्थानिक पातळीवर स्वतंत्र बनले.

4. कुशाण साम्राज्याच्या विस्ताराचे वर्णन कसे करता येईल?

उत्तर: कुशाणांनी कनिष्काच्या नेतृत्वाखाली काबूल ते पाटलिपुत्र आणि काश्मीर ते माळवा असा विशाल साम्राज्य विस्तार केला. त्यांनी शकांना दक्षिणेकडे हुसकावून मध्य आशियापासून भारतापर्यंत सत्ता प्रस्थापित केली आणि चीनवरही आक्रमणे केली. दोन राजधान्या (पुरुषपूर आणि मथुरा) स्थापन करून प्रशासन सुलभ केले.

5. गुप्तकालीन प्रशासनाचे वैशिष्ट्य काय होते?

उत्तर: गुप्तकालीन प्रशासन विकेंद्रित होते, ज्यात राजाला राजपुत्र, अमात्य आणि सल्लागार मदत करत असत. प्रांतांचे ‘विषय’मध्ये विभाजन करून विषयपती, कुमारामात्य आणि आयुक्तक नेमले गेले, ज्यामुळे स्थानिक पातळीवर निर्णय घेणे सोपे झाले. यामुळे प्रशासन व्यवस्थित आणि जनतेच्या जवळ राहिले.

6. समुद्रगुप्ताच्या दिग्विजयाचे महत्त्व काय होते?

उत्तर: समुद्रगुप्ताने उत्तर आणि दक्षिण भारतातील राज्ये जिंकून आपले वर्चस्व प्रस्थापित केले आणि अश्वमेध यज्ञ करून ‘चक्रवर्ती’ घोषित केले. त्याच्या प्रयागप्रशस्तीतून त्याच्या विजयांची महती कळते, ज्यामुळे गुप्त साम्राज्याची कीर्ती वाढली. यामुळे शक, कुशाण आणि श्रीलंकेतील राजांनीही त्याची अधिसत्ता मान्य केली.

7. हर्षवर्धनाच्या कारकिर्दीतील शैक्षणिक योगदान काय होते?

उत्तर: हर्षवर्धनाच्या काळात नालंदा आणि वल्लभी ही विद्यापीठे जागतिक कीर्तीची ज्ञानकेंद्रे बनली. भारतासह चीन, तिबेट, जपान, श्रीलंका येथून विद्यार्थी ज्ञानार्जनासाठी येत असत. ह्युएन त्संगाच्या वृत्तांतातून या विद्यापीठांचे महत्त्व आणि हर्षवर्धनाचे शैक्षणिक योगदान स्पष्ट होते.

8. ललितादित्याच्या दिग्विजयाचे वर्णन कसे करता येईल?

उत्तर: ललितादित्याने तिबेटपासून कावेरीपर्यंत आणि अवंतीपासून प्राग्ज्योतिषपूरपर्यंत दिग्विजय करून कर्कोटक साम्राज्य विस्तारले. त्याने तुखारांना हुसकावले आणि यशोवर्माच्या मदतीने श्रीलंकेपर्यंत मोहीम काढली. कल्हणाच्या ‘राजतरंगिणी’तून त्याच्या पराक्रमाची महती आणि साम्राज्याचा विस्तार कळतो.

9. गांधार आणि मथुरा शैलीतील शिल्पकलेची वैशिष्ट्ये काय होती?

उत्तर: गांधार शैलीत भारतीय विषय आणि ग्रीक शैली यांचा संगम दिसतो, विशेषतः बुद्ध आणि बोधिसत्वांच्या मूर्तीत प्राकृतिक सौंदर्याला महत्त्व होते. मथुरा शैली पूर्णपणे भारतीय होती, ज्यात सरस्वती, विष्णू, शिव यांच्या मूर्ती घडवल्या गेल्या आणि प्रतिमा-शिल्प हे वैशिष्ट्य होते. या दोन्ही शैलींनी कुशाणकालीन कलेची नवनिर्मिती दर्शवली.

10. भारत-रोम व्यापाराने महाराष्ट्राच्या विकासाला कशी मदत केली?

उत्तर: भारत-रोम व्यापारात सोपारा, कल्याण, तेर, भोकरदन ही महाराष्ट्रातील बंदरे महत्त्वाची ठरली, जिथून कापड, मसाले निर्यात होत आणि रोमन नाणी, मद्य आयात होत. या व्यापारामुळे शहरे समृद्ध झाली आणि रोमन नाण्यांच्या प्रतिकृती, मद्यकुंभ यांसारखे पुरावे सापडले. यामुळे महाराष्ट्रात आर्थिक आणि सांस्कृतिक विकासाला चालना मिळाली.