Imp Questions For All Chapters – इतिहास Class 11
आद्य शेतकरी
लघु प्रश्न
1. नवाश्मयुगात मानवाने कोणत्या दोन मुख्य गोष्टी सुरू केल्या?
उत्तर – नवाश्मयुगात मानवाने शेती आणि पशुपालन सुरू केले.
2. शेतीची सुरुवात किती वर्षांपूर्वी झाली?
उत्तर – शेतीची सुरुवात इसवी सनापूर्वी १२,००० ते ११,००० वर्षांपूर्वी झाली.
3. मेसोपोटेमिया कोणत्या दोन नद्यांमधील प्रदेश आहे?
उत्तर – मेसोपोटेमिया टायग्रीस आणि युफ्रेटिस नद्यांमधील प्रदेश आहे.
4. इजिप्तचे मूळ नाव काय होते?
उत्तर – इजिप्तचे मूळ नाव ‘केमेत’ (काळी भूमी) होते.
5. होयांग हो नदीला ‘यलो रिव्हर’ का म्हणतात?
उत्तर – होयांग हो नदीला तिच्या पिवळ्या गाळामुळे ‘यलो रिव्हर’ म्हणतात.
6. भारतीय उपखंडातील हडप्पा संस्कृती कोणत्या नद्यांच्या खोऱ्यात उदयाला आली?
उत्तर – हडप्पा संस्कृती सिंधू आणि सरस्वती नद्यांच्या खोऱ्यात उदयाला आली.
7. मेहेरगढ येथील शेतकरी कोणती पिके घेत होते?
उत्तर – मेहेरगढ येथील शेतकरी बार्ली आणि गहू पिकवत होते.
8. जेरिको शहर कोणत्या नदीवर वसले आहे?
उत्तर – जेरिको शहर जॉर्डन नदीवर वसले आहे.
9. होलोसिन कालखंड कोणत्या काळात सुरू झाला?
उत्तर – होलोसिन कालखंड इसवी सनापूर्वी १२,०००-११,००० वर्षांपूर्वी सुरू झाला.
10. नवाश्मयुगीन क्रांती हा शब्द कोणी वापरला?
उत्तर – नवाश्मयुगीन क्रांती हा शब्द गॉर्डन चाईल्ड यांनी वापरला.
11. नवाश्मयुगात कोणती हत्यारे वैशिष्ट्यपूर्ण होती?
उत्तर – नवाश्मयुगात घासून गुळगुळीत कुऱ्हाडी आणि सूक्ष्मास्त्रे वैशिष्ट्यपूर्ण होती.
12. लहुरादेवा येथील शेतकरी कोणते पीक घेत होते?
उत्तर – लहुरादेवा येथील शेतकरी भातशेती करत होते.
13. महाराष्ट्रातील इनामगाव हे कोणत्या युगातील स्थळ आहे?
उत्तर – इनामगाव हे ताम्रपाषाणयुगीन स्थळ आहे.
14. चाकाचा शोध कोणत्या युगात लागला?
उत्तर – चाकाचा शोध नवाश्मयुगाच्या दुसऱ्या टप्प्यात लागला.
15. नवाश्मयुगात मातीची भांडी कोणत्या कामासाठी वापरली जात होती?
उत्तर – नवाश्मयुगात मातीची भांडी अन्न शिजवणे, वाढणे आणि साठवण्यासाठी वापरली जात होती.
दीर्घ प्रश्न
1. मेसोपोटेमियामध्ये नवाश्मयुगीन वसाहती कशामुळे उदयाला आल्या?
उत्तर – मेसोपोटेमिया हा टायग्रीस आणि युफ्रेटिस नद्यांमधील सुपीक प्रदेश आहे. या नद्यांचे मुबलक पाणी आणि पुरांमुळे सुपीक झालेली जमीन यामुळे मध्याश्मयुगीन भटके जनसमूह स्थिरावले. इसवी सनापूर्वी १०,००० वर्षांपूर्वी येथे नवाश्मयुगीन वसाहती उदयाला आल्या आणि शेतकरी गहू व बार्ली पिकवू लागले.
2. होयांग हो नदीला चिनी संस्कृतीची जन्मदात्री का मानले जाते?
उत्तर – होयांग हो नदीच्या खोऱ्यात चिनी संस्कृतीचा उगम झाला. इसवी सनापूर्वी ७,००० च्या सुमारास येथे शेती सुरू झाली आणि गहू, राळा, भात ही पिके घेतली जाऊ लागली. तिच्या सुपीक जमिनीमुळे आणि सांस्कृतिक विकासाला चालना मिळाल्याने तिला ‘मदर’ म्हणून चिनी संस्कृतीची जन्मदात्री मानले जाते.
3. नवाश्मयुगात मातीची भांडी बनवणे ही कला कशी बनली?
उत्तर – नवाश्मयुगाच्या दुसऱ्या टप्प्यात मातीची भांडी बनवण्यास सुरुवात झाली आणि ती चाकावर घडवली जाऊ लागली. भांड्यांवर कोरलेली नक्षी, ठसे आणि रंगीत आकृत्या बनवून ती सुशोभित केली जाऊ लागली. चिकणमाती मिळवणे, मळणे, आकार देणे आणि ८५०-९०० अंश सेल्सिअस तापमानात भाजण्याचे कौशल्य विकसित झाल्याने ही एक उत्तम कला बनली.
4. जेरिको शहरातील नवाश्मयुगीन वसाहतींची वैशिष्ट्ये कोणती?
उत्तर – जेरिको हे जॉर्डन नदीवर वसलेले शहर असून, इसवी सनापूर्वी ९,००० च्या सुमारास ही वसाहत प्रथम वसली. इसवी सनापूर्वी ८,००० च्या सुमारास येथे सामाजिक संघटन सुरू झाले आणि संरक्षक भिंत व बुरुज बांधले गेले. जेरिकोजवळील गिलगॅल येथे अंजिराच्या झाडांची नियोजनपूर्वक लागवड झाली होती, जे शेतीच्या प्रारंभाचे पुरावे आहेत.
5. होलोसिन कालखंडात शेतीच्या विकासाला कशी मदत झाली?
उत्तर – होलोसिन कालखंड इसवी सनापूर्वी १२,०००-११,००० वर्षांपूर्वी सुरू झाला, जेव्हा हिमयुग संपले आणि हवामान उबदार व आर्द्र झाले. हिमखंड वितळल्याने जलाशयांमध्ये पाणी वाढले, ज्यामुळे अन्नासाठी उपयुक्त प्राणी आणि वनस्पतींची उपलब्धता वाढली. यामुळे शेती आणि पशुपालनाला चालना मिळाली आणि स्थिर वसाहती निर्माण झाल्या.
6. भारतातील मेहेरगढ येथील नवाश्मयुगीन वसाहतींचे महत्त्व काय?
उत्तर – मेहेरगढ हे बलुचिस्तानातील इसवी सनापूर्वी ७,००० च्या सुमारास अस्तित्वात आलेले नवाश्मयुगीन स्थळ आहे. येथील शेतकरी बार्ली आणि गहू पिकवत होते, जे भारतीय उपखंडातील शेतीच्या प्रारंभाचे पुरावे आहेत. उत्खननातून नवाश्मयुगापासून हडप्पा संस्कृतीपर्यंतचा सलग कालक्रम मिळाला, ज्यामुळे त्याचे महत्त्व वाढते.
7. नवाश्मयुगात चाकाच्या शोधाने कोणती क्रांती घडवली?
उत्तर – नवाश्मयुगाच्या दुसऱ्या टप्प्यात चाकाचा शोध लागला, ज्यामुळे मातीची भांडी मोठ्या प्रमाणावर आणि जलद बनवणे शक्य झाले. लाकडाच्या चाकांनी सामानाची वाहतूक सुलभ झाली आणि प्राण्यांचा उपयोग वाहतुकीसाठी होऊ लागला. यामुळे व्यापार आणि दळणवळण विकसित झाले आणि तंत्रज्ञानात क्रांती घडली.
8. नवाश्मयुगात मणी बनवण्याची कार्यपद्धती कशी होती?
उत्तर – नवाश्मयुगात मणी बनवण्यासाठी प्रथम गारगोटीचे खडे आणि शंखांचे स्रोत शोधले जात होते. नंतर हा कच्चा माल मिळवून कामाच्या जागेपर्यंत वाहून आणला जाई आणि ओबडधोबड दगडांपासून गुळगुळीत, नियमित आकारांचे मणी घडवले जात. या प्रक्रियेतून कुशल कारागिरांचा वर्ग निर्माण झाला आणि मणी बनवणे ही एक कला बनली.
9. नवाश्मयुगात स्थिर गाव-वसाहतींचे स्वरूप कसे होते?
उत्तर – नवाश्मयुगात स्थिर गाव-वसाहती छोट्या वस्त्यांसारख्या होत्या, जिथे कायमस्वरूपी गोल झोपड्या बांधल्या गेल्या. सामाईक जागा धान्य आणि वस्तूंच्या साठवणीसाठी वापरल्या जात होत्या आणि अन्नोत्पादनाच्या साखळीचे नियंत्रण करणारी मध्यवर्ती यंत्रणा प्रस्थापित झाली. यामुळे सामाजिक आणि कौटुंबिक रचना विकसित झाली.
10. नवाश्मयुगात नागरीकरणाची सुरुवात कशी झाली?
उत्तर – नवाश्मयुगात स्थिर वसाहतींमध्ये मालकीहक्काची भावना प्रस्थापित झाली आणि सामाईक साधनसंपत्ती नियंत्रित करण्यासाठी सामाजिक नियम तयार झाले. व्यापार आणि धार्मिक नोंदी ठेवण्यासाठी लिपी विकसित झाली आणि शासनव्यवस्था उदयाला आली. यामुळे गाव-वसाहतींची लोकसंख्या वाढली आणि नगरे विकसित होऊन नागरीकरणाला सुरुवात झाली.
Leave a Reply