जागतिक हवामान बदल
प्र. १) साखळी पूर्ण करा :
उत्तर:
| अ | ब | क |
|---|---|---|
| १) बर्फाचे वितळणे | १) मिथेन | १) पूर |
| २) सौरतापाचे परिणाम | २) पृथ्वीवरील सरासरी तापमान | २) शेती |
| ३) हरितगृह वायू | ३) अवकाळी पाऊस | ३) पृथ्वीवरील जीवसृष्टी |
| ४) जागतिक हवामान बदल | ४) समुद्रपातळीत वाढ | ४) आवर्ताच्या संख्येत वाढ |
स्पष्टीकरण :
- १) बर्फाचे वितळणे → मिथेन (हरितगृह वायूंचा एक प्रकार) → पूर (समुद्रपातळी वाढल्याने).
- २) सौरतापाचे परिणाम → पृथ्वीवरील सरासरी तापमान → शेती (तापमान बदलांचा परिणाम).
- ३) हरितगृह वायू → अवकाळी पाऊस → पृथ्वीवरील जीवसृष्टी (हवामान बदलाचा प्रभाव).
- ४) जागतिक हवामान बदल → समुद्रपातळीत वाढ → आवर्ताच्या संख्येत वाढ (तापमानवाढीचा परिणाम).
प्र. २) चुकीचा घटक ओळखा :
१) जागतिक तापमान वाढीची कारणे-
अ) हरितगृह वायूंचे उत्सर्जन
आ) निर्वनीकरण
इ) सूर्याचे भासमान भ्रमण
ई) औद्योगिकरण
उत्तर: इ) सूर्याचे भासमान भ्रमण – हे जागतिक तापमानवाढीचे कारण नाही, कारण सूर्याचे भासमान भ्रमण हा खगोलीय घटक आहे आणि त्याचा थेट संबंध तापमानवाढीशी नाही.
२) हवामान बदलाचे मापदंड-
अ) हिमनदीचे आक्रसणे
आ) पुरांच्या वारंवारितेत वाढ
इ) आवर्ताच्या वारंवारितेत वाढ
ई) कमाल आणि किमान तापमानात वाढ
उत्तर: सर्व पर्याय योग्य आहेत, चुकीचा घटक नाही.
३) हवामान बदल अभ्यासण्याची साधने-
अ) हिमाच्या गाभ्‍यातील नमुने
आ) प्रवाळ भित्‍ती
इ) वृक्षखोडांवरील वर्तुळे
ई) प्राचीन किल्ले
उत्तर: ई) प्राचीन किल्ले – हे हवामान बदल अभ्यासण्याचे साधन नाही.
४) जागतिक हवामान बदल रोखण्याचे उपाय
अ) रासायनिक खते आणि कीटकनाशकांच्या वापरावर बंदी
आ) वृक्षारोपणास चालना आणि निर्वनीकरणावर बंदी आणणे.
इ) सार्वजनिक वाहतुकीस बंदी
ई) जीवाश्म इंधनाच्या वापरावर बंदी आणणे.
उत्तर: इ) सार्वजनिक वाहतुकीस बंदी – हा उपाय हवामान बदल रोखण्यास मदत करणारा नाही, उलट सार्वजनिक वाहतूक प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे.
प्र. ३) भौगोलिक कारणे लिहा :
१) हवामान बदल अभ्‍यासणे महत्त्वाचे आहे.
उत्तर: हवामान बदलामुळे पृथ्वीच्या तापमानात वाढ, समुद्रपातळीत वाढ, हिमनद्या वितळणे, पूर आणि दुष्काळ यांसारखे परिणाम होतात. हे बदल मानवी जीवन, कृषी, आणि जैवविविधतेवर परिणाम करतात. त्यामुळे या बदलांचा अभ्यास करून त्याचे परिणाम कमी करण्यासाठी उपाययोजना करणे महत्त्वाचे आहे.
२) भविष्यात मालदीव बेट नकाशातून नाहीसे होण्याची शक्यता आहे.
उत्तर: जागतिक तापमानवाढीमुळे समुद्रपातळीत वाढ होत आहे. मालदीव हे निम्न उंचीचे बेट असल्याने, समुद्रपातळी वाढल्यास ते पाण्याखाली जाण्याचा धोका आहे. हिमनद्या आणि ध्रुवीय बर्फ वितळल्याने हे प्रक्रिया अधिक तीव्र होत आहे.
३) हिमरेषा आक्रसत आहे.
उत्तर: जागतिक तापमानवाढीमुळे पृथ्वीवरील सरासरी तापमानात वाढ झाली आहे. यामुळे हिमनद्या आणि ध्रुवीय प्रदेशातील बर्फ वितळत आहे, ज्यामुळे हिमरेषा मागे सरकत आहे (आक्रसत आहे).
४) अवर्षण आणि पुरांच्या वारंवारितेत वाढ होत आहे.
उत्तर: हवामान बदलामुळे पर्जन्याच्या स्वरूपात अनियमितता आली आहे. काही ठिकाणी अतिवृष्टीमुळे पूर येतात, तर काही ठिकाणी पावसाचे प्रमाण कमी होऊन अवर्षण निर्माण होते. हे बदल हरितगृह वायूंच्या वाढत्या उत्सर्जनामुळे होत आहेत.
प्र. ४) टिपा लिहा :
१) प्रवाळभित्‍तीचे विरंजन
उत्तर:
- सागरी तापमानात वाढ झाल्यास प्रवाळ आपल्या पेशीतील शैवाल बाहेर टाकतात.
- शैवालांमुळे प्रवाळांना रंग मिळतो, त्यामुळे रंग गेल्यास विरंजन होते.
- दीर्घकाळ तापमानवाढ राहिल्यास प्रवाळ मृत होतात.
२) आकस्मक पूर
उत्तर:
- अतिवृष्टी किंवा हवामानातील अचानक बदलामुळे आकस्मक पूर येतात.
- उदाहरण: मुंबई (२००५), केदारनाथ (२०१३).
- समुद्रपातळी वाढ आणि नदीकाठच्या क्षेत्रात बांधकाम यामुळे पूर तीव्र होतात.
३) पुराहवामानशास्त्र अभ्यासण्याची साधने
उत्तर:
- वृक्षखोडांवरील वर्तुळे: आर्द्र आणि शुष्क कालावधी दर्शवतात.
- हिमाचे नमुने: ग्रीनलँड, अंटार्क्टिकातील थरांमधून हवामानाची माहिती.
- प्रवाळ कट्टे: तापमान बदलांचे संकेत.
४) हरितगृह वायू
उत्तर:
- कार्बन डायऑक्साइड (CO₂), मिथेन (CH₄), नायट्रस ऑक्साइड (N₂O).
- वातावरणात उष्णता साठवतात, ज्यामुळे तापमानवाढ होते.
- मानवी कृती (औद्योगिकरण, निर्वनीकरण) आणि नैसर्गिक स्रोतांतून उत्सर्जन.
प्र. ५) पुढील प्रश्नांची उत्‍तरे लिहा :
१) जागतिक हवामानबदल हा नेहमी मानवनिर्मित होता असे नाही. स्‍पष्‍ट करा.
उत्तर: जागतिक हवामान बदलाला मानवी कृती (उदा. हरितगृह वायूंचे उत्सर्जन, निर्वनीकरण) कारणीभूत असली तरी नैसर्गिक कारणेही आहेत. सूर्यापासून मिळणाऱ्या ऊर्जेत बदल, मिलन्कोव्हीच आंदोलन (पृथ्वी-सूर्य अंतरातील बदल), ज्वालामुखी उद्रेक यामुळेही हवामान बदलते. उदाहरणार्थ, ज्वालामुखी उद्रेकानंतर सल्फर डायऑक्साइडमुळे तापमान कमी झाले होते. म्हणून हवामान बदल नेहमीच मानवनिर्मित नसतो.
२) आपल्या शहरातील किंवा गावातील हवामान बदल रोखण्यासाठी तुम्ही कोणते उपाय सुचवाल?
उत्तर:
- वृक्षारोपण वाढवणे आणि जंगलतोड थांबवणे.
- सार्वजनिक वाहतूक आणि सायकल वापरण्यास प्रोत्साहन देणे.
- ऊर्जा बचत करणारी उपकरणे वापरणे आणि सौरऊर्जेचा वापर वाढवणे.
- प्लास्टिकचा वापर कमी करणे आणि पुनर्वापराला चालना देणे.
- स्थानिक पातळीवर जागरूकता निर्माण करणे.
Leave a Reply