Important Questions Chapter 8 भूगोल Class 11 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

जीवसंहती

लघु प्रश्न

1. जीवसंहती म्हणजे काय?

उत्तर – जीवसंहती म्हणजे विशिष्ट हवामानात आढळणाऱ्या वनस्पती आणि प्राण्यांचा समूह.

2. परिसंस्था म्हणजे काय?

उत्तर – परिसंस्था म्हणजे जैविक आणि अजैविक घटकांमधील आंतरक्रियेचा प्रदेश.

3. विषुववृत्तीय वर्षावनात कोणती वनस्पती आढळतात?

उत्तर – विषुववृत्तीय वर्षावनात महोगनी, एबनी, आणि रोजवूड वृक्ष आढळतात.

4. सॅव्हाना गवताळ प्रदेशात कोणते प्राणी आढळतात?

उत्तर – सॅव्हाना गवताळ प्रदेशात झेब्रा, हरीण, आणि सिंह आढळतात.

5. उष्ण वाळवंटात कोणती वनस्पती आढळतात?

उत्तर – उष्ण वाळवंटात खजूर आणि बाभूळ या काटेरी वनस्पती आढळतात.

6. तैगा वनात कोणते वृक्ष आढळतात?

उत्तर – तैगा वनात स्प्रूस, पाईन, आणि लार्च वृक्ष आढळतात.

7. टुंड्रा जीवसंहतीत कोणती वनस्पती आढळतात?

उत्तर – टुंड्रा जीवसंहतीत खुरटे गवत आणि शैवाल आढळतात.

8. भूमध्यसागरी जीवसंहतीत कोणते फळझाडे आढळतात?

उत्तर – भूमध्यसागरी जीवसंहतीत ऑलिव्ह आणि लिंबू फळझाडे आढळतात.

9. समशीतोष्ण पानझड वनात कोणते वृक्ष आढळतात?

उत्तर – समशीतोष्ण पानझड वनात ओक, बीच, आणि मेपल वृक्ष आढळतात.

10. पर्वतीय जीवसंहतीत कोणते प्राणी आढळतात?

उत्तर – पर्वतीय जीवसंहतीत याक, पर्वतीय वाघ, आणि गरुड आढळतात.

11. जलीय जीवसंहतीत कोणते प्राणी आढळतात?

उत्तर – जलीय जीवसंहतीत मासे, कासव, आणि जेलीफिश आढळतात.

12. वर्षावनात जैवविविधता का जास्त आहे?

उत्तर – वर्षावनात जैवविविधता उष्ण आणि दमट हवामानामुळे जास्त आहे.

13. वाळवंटीकरण कशामुळे होते?

उत्तर – वाळवंटीकरण अतिचराई आणि निर्वनीकरणामुळे होते.

14. तैगा वनात मानवाचा मुख्य व्यवसाय कोणता आहे?

उत्तर – तैगा वनात मानवाचा मुख्य व्यवसाय लाकूडतोड आहे.

15. टुंड्रा जीवसंहतीत मानवी वस्ती का विरळ आहे?

उत्तर – टुंड्रा जीवसंहतीत अतिशीत हवामानामुळे मानवी वस्ती विरळ आहे.

दीर्घ प्रश्न

1. वर्षावनातील जीवसंहतीचे वैशिष्ट्ये कोणती आहेत?

उत्तर – वर्षावनातील जीवसंहतीत उष्ण आणि दमट हवामानामुळे रुंदपर्णी वृक्ष (महोगनी, एबनी) आणि घनदाट वने आढळतात. येथे जैवविविधता प्रचंड असून माकड, गोरिला, आणि फुलपाखरे यांसारखे प्राणी अधिवास करतात. सुपीक माती आणि तीन स्तरांची वनरचना हे याचे वैशिष्ट्य आहे.

2. सॅव्हाना गवताळ जीवसंहतीवर मानवाचा प्रभाव काय आहे?

उत्तर – सॅव्हाना गवताळ प्रदेशात मसाई जमातींसारख्या समुदायांनी पशुपालन आणि शिकारीद्वारे जीवनयापन केले, ज्यामुळे प्राण्यांच्या संख्येवर परिणाम झाला. वणवे आणि अतिचराईमुळे गवताळ क्षेत्र कमी होऊन वाळवंटीकरण वाढले आहे. पर्यावरण संरक्षणासाठी आता शाश्वत व्यवस्थापनाची गरज आहे.

3. उष्ण वाळवंटी जीवसंहतीत वनस्पती आणि प्राण्यांचे अनुकूलन कसे आहे?

उत्तर – उष्ण वाळवंटात पाण्याच्या कमतरतेमुळे वनस्पतींनी जाड पाने आणि काटे विकसित केले आहेत, ज्यामुळे बाष्पीभवन कमी होते आणि संरक्षण मिळते. प्राणी (उदा., उंट, घोरपड) बिळात राहून दिवसा उष्णतेपासून बचाव करतात आणि रात्रभर सक्रिय राहतात. हे अनुकूलन त्यांच्या जगण्यासाठी अनिवार्य आहे.

4. भूमध्यसागरी जीवसंहतीत मानवी जीवन कसे आहे?

उत्तर – भूमध्यसागरी जीवसंहतीत आल्हाददायक हवामानामुळे मानवी जीवन सुसह्य आणि विकसित आहे, जिथे पर्यटन आणि चित्रपट निर्मिती उद्योग फुलतात. फळप्रक्रिया (ऑलिव्ह तेल, मुरांबे) आणि सुवासिक अत्तरांचे उत्पादन हे मुख्य व्यवसाय आहेत. मात्र, शहरीकरणामुळे वनसंपदा आणि जैवविविधता संकुचित होत आहे.

5. समशीतोष्ण पानझड वनातील प्राणी आणि वनस्पती कोणत्या आहेत?

उत्तर – समशीतोष्ण पानझड वनात ओक, बीच, आणि मेपल यांसारखे रुंदपर्णी वृक्ष आढळतात, जे हिवाळ्यात पाने गळवतात. तपकिरी अस्वल, ससाणा, आणि कीटक हे येथील प्रमुख प्राणी आहेत, जे हवामानाला अनुकूल झालेले आहेत. या वनांचे लाकूड आणि ऑक्सिजन पुरवठा मानवासाठी महत्त्वाचा आहे.

6. तैगा जीवसंहतीत लाकूडतोड का प्रचलित आहे?

उत्तर – तैगा जीवसंहतीत सूचिपर्णी वृक्ष (स्प्रूस, पाईन) मोठ्या प्रमाणात असून त्यांचे लाकूड मऊ आणि हलके आहे, ज्यामुळे लाकूडतोड सोपी होते. या वनांतून कागद, लाकडी सामान निर्मिती आणि इंधनासाठी लाकूड मिळते, ज्यामुळे हा व्यवसाय वाढला. मात्र, वृक्षतोडमुळे पर्यावरणीय संतुलन बिघडण्याचा धोका आहे.

7. टुंड्रा जीवसंहतीतील मानवी जीवन कसे आहे?

उत्तर – टुंड्रा जीवसंहतीत अतिशीत हवामान आणि बर्फाच्छादित जमीन असल्याने मानवी वस्ती अतिशय विरळ आहे, जिथे एस्किमो जमाती राहतात. शिकार आणि मासेमारी हे त्यांचे मुख्य व्यवसाय असून आधुनिक साधनांमुळे जीवनशैलीत बदल झाले आहेत. हवामान बदलामुळे त्यांचे जीवन धोक्यात आले आहे.

8. पर्वतीय जीवसंहतीत पर्यटनाचा प्रभाव काय आहे?

उत्तर – पर्वतीय जीवसंहतीत (हिमालय, अँडीज) पर्यटन आणि पर्वतारोहणामुळे अर्थकारण वाढले आहे, परंतु यामुळे निर्वनीकरण आणि चोरटी शिकार वाढली आहे. वणवे आणि शहरीकरणामुळे प्राण्यांचे अधिवास धोक्यात आले आहेत. संतुलित पर्यटन धोरणांची गरज आहे.

9. जलीय जीवसंहतीचे स्तर कोणते आहेत?

उत्तर – जलीय जीवसंहतीत वरचा स्तर (प्रकाश असलेला, मासे, प्रवाळ), मध्यवर्ती स्तर (कम प्रकाश, कॅटलफिश), आणि खोल अंधार स्तर (जेलीफिश, अँग्लर मासा) असे तीन स्तर आहेत. खोलीनुसार बदलणारी जैवविविधता आणि पाण्याचा दाब यांचा प्रभाव आहे. हे स्तर सजीवांच्या अनुकूलनावर अवलंबून आहेत.

10. निर्वनीकरण थांबवण्यासाठी कोणत्या उपाययोजना करता येतील?

उत्तर – निर्वनीकरण थांबवण्यासाठी वृक्षारोपण मोहिमा आणि जनजागृती आवश्यक आहे, ज्यामुळे जंगलांचे संरक्षण होईल. शाश्वत शेती पद्धती आणि पर्यायी इंधन (सौरऊर्जा) वापरून वृक्षतोड कमी करता येईल. कायदेशीर अंमलबजावणी आणि स्थानिक सहभागाने पर्यावरण संतुलन राखता येईल.