Important Questions Chapter 4 भूगोल Class 11 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

हवामान प्रदेश

लघु प्रश्न

1. हवामान प्रदेशांचे वर्गीकरण कोणत्या घटकांवर आधारित आहे?

उत्तर: अक्षवृत्तीय स्थान, वारे, उंची आणि समुद्रसान्निध्य.

2. पृथ्वीभोवती असलेली पाच आवरणे कोणती आहेत?

उत्तर: वातावरण, शिलावरण, जलावरण, जीवावरण आणि चुंबकावरण.

3. विषुववृत्तीय वर्षावनात किती पाऊस पडतो?

उत्तर: वर्षभर >2500 मिमी पाऊस.

4. मोसमी हवामान प्रदेशात पाऊस कोणत्या ऋतूत पडतो?

उत्तर: उन्हाळ्या ऋतूत.

5. सॅव्हाना प्रदेशात कोणती वनस्पती आढळते?

उत्तर: उंच गवत आणि काही झाडे.

6. उष्णकटिबंधीय ओसाड प्रदेशात पाऊस किती असतो?

उत्तर: <250 मिमी पाऊस.

7. भूमध्यसागरीय हवामानात कोणत्या ऋतूत पाऊस पडतो?

उत्तर: हिवाळ्या ऋतूत.

8. चिनी आर्द्र उपोष्णकटिबंधीय हवामानात कोणते वादळ येतात?

उत्तर: उष्णकटिबंधीय वादळे (हरीकेन, टायफून).

9. समुद्री पश्चिम युरोपियन हवामानाला कोणता प्रवाह प्रभावित करतो?

उत्तर: उत्तर अटलांटिक प्रवाह.

10. तैगा प्रदेशात कोणती झाडे आढळतात?

उत्तर: शंकूच्या आकाराची झाडे (कॉनिफरस).

11. टुंड्रा हवामानात वनस्पतींची स्थिती काय आहे?

उत्तर: वनस्पतींचा जवळपास अभाव.

12. बर्फाच्छादित प्रदेशात तापमान किती असते?

उत्तर: 0° से. खाली.

13. उच्च अक्षवृत्तीय/पर्वतीय प्रदेशात तापमान कसे बदलते?

उत्तर: उंचीनुसार कमी होते.

14. हवामान प्रदेशांना नैसर्गिक प्रदेश का म्हणतात?

उत्तर: भौगोलिक आणि हवामानशास्त्रीय घटकांमुळे.

15. चिली हवामानाच्या विविधतेसाठी का ओळखले जाते?

उत्तर: लांब आकारामुळे ओसाड ते बर्फाच्छादित हवामान.

दीर्घ प्रश्न

1. विषुववृत्तीय वर्षावन हवामान प्रदेशाचे वैशिष्ट्ये आणि त्याचा मानव जीवनावर परिणाम काय आहे?

उत्तर: विषुववृत्तीय वर्षावनात वर्षभर 25-27° से. तापमान आणि >2500 मिमी पाऊस असतो, ज्यामुळे सदाहरित वने वाढतात. येथील सूर्यकिरणे लंबरूप पडतात आणि ITCZ मुळे रोज पाऊस पडतो, ज्यामुळे शेती आणि जैवविविधता समृद्ध आहे. मानव जीवनावर याचा प्रभाव पर्जन्यावर अवलंबून शेती आणि स्थानिक जमातींच्या जीवनशैलीवर होतो.

2. मोसमी हवामान प्रदेशाची निर्मिती कशी होते आणि त्याचे भारतीय संदर्भात महत्त्व काय आहे?

उत्तर: मोसमी हवामान प्रदेशाची निर्मिती जमीन-समुद्राच्या तापमान फरकामुळे आणि ITCZ च्या हालचालीमुळे होते, ज्यामुळे उन्हाळ्यात पाऊस आणि हिवाळ्यात कोरडे वातावरण असते. भारतात हे हवामान पश्चिम आणि पूर्व किनार्‍यावर आढळते, जिथे तांदूळ आणि गहू यांसारखी पिके घेतली जातात. हे हवामान देशाच्या अन्नधान्य उत्पादनात महत्त्वाचे आहे.

3. सॅव्हाना हवामान प्रदेशात दुष्काळ का उद्भवतो आणि त्यावर उपाय काय असू शकतात?

उत्तर: सॅव्हाना प्रदेशात शुष्क आणि आर्द्र ऋतू असून, कमी कालावधीच्या पावसामुळे (1000-1500 मिमी) दुष्काळ उद्भवतो, कारण ITCZ चा प्रभाव मर्यादित असतो. पशुपालन आणि हलकी शेती यावर अवलंबून असलेल्या जमातींना पाण्याची कमतरता भासते. उपाय म्हणून पाण्याचे संवर्धन आणि सिंचन सुविधा विकसित करणे आवश्यक आहे.

4. उष्णकटिबंधीय ओसाड प्रदेशातील उच्च दैनिक तापमान कक्षा कशी निर्माण होते?

उत्तर: उष्णकटिबंधीय ओसाड प्रदेशात <250 मिमी पाऊस आणि उपोष्ण उच्च दाबामुळे हवा कोरडी असते, ज्यामुळे दिवसा सूर्याची उष्णता थेट जमिनीवर पडते. रात्री उष्णता बाहेर पडल्याने तापमानात मोठा फरक (दैनिक कक्षा) निर्माण होतो, ज्याला ढगांचा अभाव वाढवतो. यामुळे सहारासारख्या वाळवंटात जीवन कठीण होते.

5. भूमध्यसागरीय हवामान प्रदेशात जैतून शेती का यशस्वी होते?

उत्तर: भूमध्यसागरीय हवामानात हिवाळ्यात पाऊस आणि उन्हाळ्यात कोरडे वातावरण असते, जे जैतूनच्या झाडांना अनुकूल आहे. पश्चिमी वाऱ्यांमुळे सौम्य तापमान राहते, ज्यामुळे फळांचा दर्जा चांगला राहतो. युरोपातील स्पेन आणि इटलीसारख्या देशांत ही शेती प्रगत आहे.

6. चिनी आर्द्र उपोष्णकटिबंधीय हवामानात चावलाची शेती का प्रामुख्याने केली जाते?

उत्तर: या हवामानात उन्हाळ्यात जास्त पाऊस आणि आर्द्रता असते, जे चावलासारख्या पाण्यावर अवलंबून असलेल्या पिकाला अनुकूल आहे. उष्णकटिबंधीय वादळे (टायफून) पर्जन्य वाढवतात, ज्यामुळे शेतीस पाणी मिळते. चीन आणि जपानसारख्या देशांत ही शेती प्रमुख व्यवसाय आहे.

7. समुद्री पश्चिम युरोपियन हवामानाला सौम्य हिवाळा का मिळतो?

उत्तर: या हवामानाला उत्तर अटलांटिक प्रवाह उष्ण पाणी घेऊन येतो, ज्यामुळे हिवाळ्यात तापमान सौम्य राहते. समुद्रसान्निध्यामुळे वर्षभर पाऊस होतो, ज्यामुळे थंडीचा तीव्र परिणाम होत नाही. युरोपातील ब्रिटन आणि नॉर्वे येथे हे हवामान आढळते.

8. तैगा हवामान प्रदेशात लाकूडतोड का प्रचलित आहे?

उत्तर: तैगा प्रदेशात शंकूच्या आकाराची झाडे (कॉनिफरस) मोठ्या प्रमाणात वाढतात, ज्यांचे लाकूड व्यावसायिक दृष्ट्या उपयुक्त आहे. कमी तापमान आणि समुद्रापासून अंतर यामुळे इतर शेती शक्य नसल्याने लाकूडतोड हा प्रमुख व्यवसाय आहे. रशिया आणि कॅनडात हा व्यवसाय भरभराटीला आहे.

9. टुंड्रा हवामानात मानववस्ती का कमी आहे?

उत्तर: टुंड्रा प्रदेशात अत्यंत थंड तापमान (-30° ते 10° से.) आणि वनस्पतींचा अभाव असल्याने शेती किंवा स्थायी वस्ती शक्य नाही. तिरपी सूर्यकिरणे आणि कमी सौर ऊर्जेमुळे जीवन कठीण आहे, ज्यामुळे फक्त संशोधकच येथे येतात. उत्तर गोलार्धात हे हवामान आढळते.

10. बर्फाच्छादित प्रदेशात वनस्पतींचा अभाव का आहे?

उत्तर: बर्फाच्छादित प्रदेशात तापमान 0° से. खाली असून, सूर्यकिरणे तिरप्या पडतात, ज्यामुळे कमी सौर ऊर्जा मिळते. बर्फावरून उष्णता परावर्तित होते आणि पर्जन्यही कमी असल्याने वनस्पती वाढू शकत नाहीत. अंटार्क्टिका आणि ग्रीनलँडमध्ये हे हवामान आहे.