राज्यशास्त्र Question Answers Class 10 Chapter 5 Rajyashastra Maharashtra Board Marathi Medium

भारतीय लोकशाहीसमोरील आव्हाने

स्वाध्याय

1) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

(1) लोकशाहीमध्ये _______ निवडणुकीत सामील होऊन सत्तेत प्रवेश करतात.

उत्तर: (अ) राजकीय पक्ष

(2) जगातील सर्वच लोकशाही राष्ट्रांपुढील मोठे आव्हान म्हणजे _______.

उत्तर: (क) लोकशाहीची पाळेमुळे आणखी खोलवर नेणे.

2) पुढील विधाने चूक की बरोबर ते कारणासह स्पष्ट करा.

(1) लोकशाही टिकवण्यासाठी दक्ष राहावे लागते.

उत्तर: बरोबर.
लोकशाही टिकवण्यासाठी नागरिकांनी सतर्क राहणे आवश्यक आहे. भ्रष्टाचार, गुन्हेगारीकरण, आणि अन्यायाविरुद्ध नागरिकांनी आवाज उठवला पाहिजे.

(2) डाव्या उग्रवादी चळवळीत आज शेतकरी व आदिवासी यांच्या समस्यांचे महत्त्व वाढत आहे.

उत्तर: चूक.
सुरुवातीला नक्षलवादी चळवळ भूमिहीन शेतकरी आणि आदिवासी हक्कांसाठी सुरू झाली होती, परंतु आता ती हिंसक मार्गाने प्रशासनाविरुद्ध लढा देत आहे.

(3) निवडणुकीतील भ्रष्टाचारामुळे लोकांचा लोकशाही प्रक्रियेवरचा विश्वास उडू शकतो.

उत्तर: बरोबर.
बनावट मतदान, मतदारांना लाच देणे, आणि सत्तेचा गैरवापर यामुळे लोकशाही प्रणालीवर नागरिकांचा विश्वास कमी होतो.

3) संकल्पना स्पष्ट करा.

(1) डावे उग्रवादी

उत्तर:
डावे उग्रवादी म्हणजे ते गट जे समाजातील आर्थिक आणि सामाजिक विषमता संपवण्यासाठी सशस्त्र संघर्षाचा अवलंब करतात. नक्षलवादी हे याचे प्रमुख उदाहरण आहे, जे भूमिहीन शेतकरी आणि आदिवासींसाठी लढा देत होते, परंतु नंतर त्यांनी हिंसक मार्ग स्वीकारला.

(2) भ्रष्टाचार

उत्तर:
भ्रष्टाचार म्हणजे वैयक्तिक फायद्यासाठी किंवा सत्ता टिकवण्यासाठी नियमांचे उल्लंघन करणे. प्रशासनातील गैरव्यवहार, लाचखोरी, निवडणुकीतील फसवणूक आणि निधीचा गैरवापर हे त्याचे प्रकार आहेत.

4) खालील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा.

(1) भारतात लोकशाहीच्या यशासाठी कोणत्या बाबी आवश्यक आहेत?

उत्तर:
लोकशाही सुदृढ करण्यासाठी सत्तेचे विकेंद्रीकरण, मुक्त आणि पारदर्शी निवडणुका, भ्रष्टाचार निर्मूलन, नागरिकांचे सक्षमीकरण आणि न्यायसंस्थेचे स्वायत्त अस्तित्व आवश्यक आहे.

(2) राजकारणाचे गुन्हेगारीकरण झाल्यामुळे कोणते परिणाम होतात?

उत्तर:
राजकारणातील गुन्हेगारीकरणामुळे गुंड प्रवृत्तीचे लोक निवडणुकीत उतरतात. सत्ता आणि पैसा मिळवण्यासाठी हिंसा, दडपशाही, आणि भ्रष्टाचार वाढतो, ज्यामुळे लोकशाही मूल्यांना धोका निर्माण होतो.

(3) राजकीय प्रक्रिया पारदर्शक होण्यासाठी कोणते प्रयत्न केले जातात?

उत्तर:
राजकीय पारदर्शकता वाढवण्यासाठी माहितीचा अधिकार (RTI), लोकपाल कायदा, निवडणूक आयोगाचे सुधारित नियम आणि राजकीय पक्षांच्या निधी व्यवस्थापनावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी नियम लागू करण्यात आले आहेत.

 कृती आधारित प्रश्न:

(1) भ्रष्टाचाराला आळा घालण्यासाठी तुम्ही कोणत्या उपाययोजना सुचवाल याची यादी करा.

उत्तर:

• सरकारी कामांमध्ये पारदर्शकता असावी.
• माहितीचा अधिकार (RTI) अधिक प्रभावीपणे वापरावा.
• निवडणूक प्रक्रियेत काळा पैसा रोखावा.
• प्रशासनातील भ्रष्ट अधिकाऱ्यांवर कठोर कारवाई करावी.

(2) “भारतातील दहशतवाद” या समस्येवर वर्गात गटचर्चेचे आयोजन करा.

उत्तर:

• दहशतवादाचे प्रकार आणि त्याची कारणे.
• दहशतवादाचा समाजावर आणि अर्थव्यवस्थेवर होणारा परिणाम.
• सरकारने घेतलेल्या उपाययोजना आणि त्यांचे परिणाम.

(3) “व्यसनमुक्ती” या विषयावर पथनाट्य सादर करा.

उत्तर:

• व्यसनाचे दुष्परिणाम दाखवणारे प्रसंग तयार करणे.
• व्यसनमुक्तीसाठी कुटुंब, समाज आणि शासनाच्या भूमिकेचे चित्रण करणे.
• तरुणांना सकारात्मक दिशा दाखवण्यासाठी उपाययोजना सुचवणे.