राज्यशास्त्र Question Answers Class 10 Chapter 1 Rajyashastra Maharashtra Board Marathi Medium

संविधानाची वाटचाल

स्वाध्याय

1. दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा:

(1) महाराष्ट्रात स्थानिक शासनसंस्थांमध्ये महिलांसाठी …….. जागा राखीव ठेवण्यात आलेल्या आहेत.

उत्तर: (ड) ५०%

(2) पुढील कोणत्या कायद्याद्वारे महिलांना त्यांचे स्वातंत्र्य जपण्यास आणि स्वतःचा विकास साधण्यास अनुकूल वातावरण निर्माण केले आहे?

उत्तर: (ब) हुंडाप्रतिबंधक कायदा

(3) लोकशाहीचा गाभा म्हणजे ……..

उत्तर: (ब) सत्तेचे विकेंद्रीकरण

2. पुढील विधाने चूक की बरोबर ते कारणासहित स्पष्ट करा:

(1) भारतीय लोकशाही जगातील सर्वांत मोठी लोकशाही मानली जाते.

उत्तर: बरोबर – कारण भारतात सर्वाधिक लोकसंख्या असूनही सार्वत्रिक मताधिकार आहे आणि येथे जगातील सर्वांत मोठी निवडणूक प्रक्रिया राबवली जाते.

(2) माहितीच्या अधिकारामुळे शासनाच्या कारभारातील गोपनीयता वाढली आहे.

उत्तर: चूक – कारण माहितीच्या अधिकारामुळे शासन अधिक पारदर्शक झाले आहे आणि नागरिकांना महत्त्वाची माहिती मिळण्यास मदत होते.

(3) संविधानाचे स्वरूप एखाद्या जिवंत दस्तऐवजाप्रमाणे असते.

उत्तर: बरोबर – कारण संविधानात वेळोवेळी सुधारणा करता येतात, त्यामुळे ते बदलत्या परिस्थितीनुसार सुसंगत राहते.

3. पुढील संकल्पना स्पष्ट करा:

(1) हक्काधारित दृष्टिकोन:

उत्तर – हा दृष्टिकोन नागरिकांना फक्त लाभार्थी न मानता त्यांचे हक्क अबाधित ठेवण्यावर भर देतो. शिक्षण, अन्नसुरक्षा आणि माहितीचा अधिकार यासारख्या हक्कांद्वारे लोकशाही बळकट करण्यास मदत होते.

(2) माहितीचा अधिकार:

उत्तर – २००५ साली लागू झालेला कायदा, जो नागरिकांना सरकारी माहिती मिळवण्याचा हक्क देतो. यामुळे शासन अधिक पारदर्शक झाले आहे.

(3) लोकसभेतील महिलांचे प्रतिनिधित्व:

उत्तर – लोकसभेत महिलांचे प्रतिनिधित्व वाढावे म्हणून विविध सुधारणा करण्यात आल्या आहेत. ७३ वी आणि ७४ वी घटनादुरुस्तीने स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये महिलांसाठी ५०% आरक्षण देण्यात आले आहे.

4. पुढील प्रश्नांची थोडक्यात उत्तरे लिहा:

(1) मतदाराचे वय २१ वर्षांवरून १८ वर्षे केल्यामुळे कोणते परिणाम झाले?

उत्तर – यामुळे युवकांना राजकीय प्रक्रियेत अधिक सहभाग घेण्याची संधी मिळाली आणि भारतीय लोकशाही अधिक समावेशक बनली.

(2) सामाजिक न्याय प्रस्थापित करणे म्हणजे काय?

उत्तर – जात, धर्म, लिंग, भाषा यावर आधारित भेदभाव दूर करून सर्वांना समान संधी उपलब्ध करून देणे म्हणजे सामाजिक न्याय.

(3) न्यायालयाने दिलेल्या कोणकोणत्या निर्णयांमुळे महिलांच्या सन्मान व प्रतिष्ठेची जपणूक झालेली आहे?

उत्तर – हुंडाप्रतिबंधक कायदा, घरगुती हिंसाचार प्रतिबंधक कायदा आणि संपत्तीवरील हक्क यांसारख्या निर्णयांमुळे महिलांचे सक्षमीकरण झाले आहे.