भूगोल Important Questions Class 10 Chapter 1 Bhugol Maharashtra Board Marathi Medium

क्षेत्रभेट

लहान प्रश्न

1. क्षेत्रभेट म्हणजे काय?

उत्तर: ठराविक ठिकाणी जाऊन प्रत्यक्ष निरीक्षण करून माहिती गोळा करणे म्हणजे क्षेत्रभेट.

2. राहुल आणि त्याचे मित्र कोणत्या जिल्ह्यात क्षेत्रभेटीसाठी गेले?

उत्तर: ते नळदुर्ग (उस्मानाबाद) ते अलिबाग (रायगड) क्षेत्रभेटीसाठी गेले.

3. क्षेत्रभेटीसाठी कोणत्या वाहनाची सोय करण्यात आली होती?

उत्तर: शाळेने एस.टी.ची सेवा घेतली होती.

4. सिंहगड कोणत्या पर्वतश्रेणीमध्ये आहे?

उत्तर: सिंहगड सह्याद्री पर्वतश्रेणीमध्ये आहे.

5. नळदुर्ग भागातील प्रमुख वनस्पती कोणत्या आहेत?

उत्तर: बोरी, बाभूळ, गवत, आणि काटेरी झुडपे.

6. ऊस शेतीसाठी कोणता प्रदेश अनुकूल असतो?

उत्तर: सिंचनाची सोय असलेला प्रदेश ऊस शेतीसाठी अनुकूल असतो.

7. उजनी धरण कोणत्या नदीवर बांधले आहे?

उत्तर: भीमा नदीवर उजनी धरण बांधले आहे.

8. सोलापूर शहरातील मुख्य इमारती कोणत्या साहित्याने बांधलेल्या असतात?

उत्तर: सिमेंट, वाळू, खडी आणि विटांनी इमारती बांधलेल्या असतात.

9. भातशेती मुख्यतः कोठे केली जाते?

उत्तर: जास्त पर्जन्यमान असलेल्या भागात भातशेती केली जाते.

10. अलिबागचा कुलाबा किल्ला कोणत्या प्रकारचा आहे?

उत्तर: तो जलदुर्ग आहे.

11. क्षेत्रभेटी दरम्यान कोणत्या गोष्टींचे निरीक्षण करावे लागते?

उत्तर: भूरचना, मृदा, वनस्पती, शेती, वस्त्या, जलाशय, वसाहती.

12. बोरघाटाचा दुसरा नाव कोणते आहे?

उत्तर: खंडाळा घाट.

13. सिंहगडावर उपलब्ध असलेला नैसर्गिक जलस्रोत कोणता आहे?

उत्तर: देवटाके.

14. पश्‍चिम घाटाचा पूर्वेकडील उतार कसा असतो?

उत्तर: तो मंद स्वरूपाचा असतो.

15. किनारी भागात कोणता व्यवसाय महत्त्वाचा आहे?

उत्तर: मासेमारी आणि पर्यटन.

लांब प्रश्न

1. क्षेत्रभेट का महत्त्वाची आहे?

उत्तर: क्षेत्रभेटीमुळे विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष निरीक्षणाद्वारे माहिती मिळते. अभ्यासक्रमातील संकल्पना स्पष्ट होतात. विविध ठिकाणांची भौगोलिक वैशिष्ट्ये समजतात.

2. सोलापूर आणि पुणे भागातील शेतीमध्ये काय फरक आहे?

उत्तर: सोलापूरमध्ये कमी पर्जन्यमान असल्यामुळे प्रामुख्याने कडधान्ये आणि कोरडवाहू शेती होते. पुणे भागात सिंचनाची सुविधा असल्यामुळे ऊस व भातशेती अधिक दिसते.

3. सिंहगड किल्ल्याची भौगोलिक वैशिष्ट्ये कोणती आहेत?

उत्तर: सिंहगड डोंगरावर वसलेला आहे, ज्यामुळे तो डोंगरी किल्ला आहे. येथून आजूबाजूच्या परिसरावर नियंत्रण ठेवता येते. किल्ल्यावर नैसर्गिक झरे आणि उंच सुळके दिसतात.

4. नळदुर्ग आणि सिंहगड किल्ल्यांच्या बांधकामात काय फरक आहे?

उत्तर: नळदुर्ग हा भुईकोट किल्ला असून सपाट भागात आहे. सिंहगड हा डोंगरी किल्ला असून तो उंच ठिकाणी बांधलेला आहे. यामुळे त्यांचे संरक्षण तंत्र वेगवेगळे आहे.

5. भरती आणि ओहोटी क्षेत्रभेटीच्या अनुषंगाने का महत्त्वाची आहे?

उत्तर: भरती-ओहोटीमुळे समुद्राच्या पाण्याची पातळी बदलते. कुलाबा किल्ला भरतीच्या वेळी पाण्यात असतो आणि ओहोटीच्या वेळी चालत जाता येतो. त्यामुळे सागरी भूप्रकार समजण्यास मदत होते.

6. उजनी धरणाच्या पाण्याचा उपयोग कोणकोणत्या बाबतीत होतो?

उत्तर: उजनी धरणाचे पाणी पिण्यासाठी, सिंचनासाठी आणि विद्युत निर्मितीसाठी वापरले जाते. मासेमारी व अन्य उपयुक्तता यासाठीही या धरणाचा उपयोग केला जातो.

7. महाराष्ट्रातील विविध भागांतील घरांच्या रचनांमध्ये काय फरक असतो?

उत्तर: ग्रामीण भागात दगड-मातीची घरं असतात, तर शहरी भागात सिमेंटच्या इमारती असतात. किनारी भागात नारळाच्या झावळ्यांची घरे आढळतात, तर पठारी भागात धाब्याची घरे असतात.

8. सिंहगडावर कोणत्या प्रकारचे हवामान अनुभवास आले?

उत्तर: सकाळी उन्हाळ्यासारखे तापमान होते, दुपारी ढगाळ हवामान झाले आणि नंतर पाऊस पडला. उंचीमुळे हवामान सतत बदलते आणि गडावर गारवा जाणवतो.

9. समुद्रकिनाऱ्यावर कोणती व्यवसायिक क्षेत्रे विकसित झाली आहेत?

उत्तर: मासेमारी, पर्यटन आणि शेती हे किनारपट्टी भागातील प्रमुख व्यवसाय आहेत. नारळ-सुपारी लागवड, बोटी बांधकाम आणि किनारी हॉटेल्सही मोठ्या प्रमाणात विकसित झाली आहेत.

10. तुम्हाला क्षेत्रभेटीचा कोणता भाग सर्वाधिक आवडला आणि का?

उत्तर: मला सिंहगड किल्ल्याचा अनुभव सर्वाधिक आवडला. उंचीवरून दिसणारे निसर्गदृश्य, ऐतिहासिक वारसा आणि हवामानाचा बदल जाणवणे ही रोमांचक अनुभव होती.