कुमारभारती Summary Class 10 Chapter 4 Kumarbharati Maharashtra Board Marathi Medium

Summary For All Chapters – कुमारभारती Class 10

उत्तमलक्षण

“उत्तमलक्षण” हा पाठ संत रामदासांनी सांगितलेल्या आदर्श व्यक्तीच्या गुणधर्मांवर आधारित आहे. या कवितेत त्यांनी चांगल्या व्यक्तीने कोणते गुण अंगीकारावेत आणि कोणत्या दोषांपासून दूर राहावे, याचे मार्गदर्शन केले आहे. समाजात योग्य प्रकारे वावरण्यासाठी, योग्य विचार आणि शुद्ध आचरण असणे आवश्यक आहे. त्यांनी सांगितलेल्या शिकवणी या फक्त आध्यात्मिक उन्नतीसाठी नव्हेत, तर सामाजिक आणि नैतिक विकासासाठीही महत्त्वाच्या आहेत.

संत रामदासांनी “विचारपूर्वक वागावे, सत्याचा मार्ग स्वीकारावा, आळस सोडावा, परोपकार करावा आणि संतसंग कधीही सोडू नये” असे स्पष्टपणे सांगितले आहे. त्यांनी “वाट पुसल्याविना जाऊ नये, फळ ओळखल्याशिवाय खाऊ नये” असे मार्गदर्शन केले आहे, म्हणजे कोणतेही काम विचार न करता करू नये. चुकीच्या गोष्टींकडे आकर्षित न होता, विवेक आणि संयम बाळगूनच निर्णय घ्यावा. पुण्याचा मार्ग कधीही सोडू नये, कारण चांगले कर्म केल्याने जीवनात समाधान आणि यश मिळते.

आळस हा माणसाच्या प्रगतीसाठी घातक आहे, त्यामुळे “आळशीपणा सुख मानू नये” असा उपदेश त्यांनी दिला आहे. कोणत्याही कामात यशस्वी होण्यासाठी मेहनत आणि सातत्य आवश्यक आहे. संत रामदासांनी परपीडा करण्यास सक्त मनाई केली आहे, कारण दुसऱ्याला दुःख देणे हे अनैतिक आहे आणि त्यामुळे स्वतःलाही त्रास सहन करावा लागतो. “परपीडा करू नये, विश्वासघात करू नये” असे त्यांनी ठामपणे सांगितले आहे.

सार्वजनिक ठिकाणी वावरण्याच्या शिष्टाचाराविषयीही त्यांनी मार्गदर्शन केले आहे. “सभेमध्ये लाजू नये, बाष्कळ बोलू नये” या ओळींमधून त्यांनी स्पष्ट केले आहे की, आत्मविश्वासाने वागावे आणि निरर्थक बोलणे टाळावे. तोंडाळ आणि वाचाळ लोकांशी वाद घालू नये, कारण त्याने संघर्ष वाढतो आणि शांती भंग होते. तसेच, “अपकीर्ती सोडावी आणि सत्कीर्ती वाढवावी” या विचारातून त्यांनी चांगल्या कर्माने समाजात प्रतिष्ठा मिळवण्याचा सल्ला दिला आहे.

या कवितेतून संत रामदासांनी “सत्य, विवेक, परिश्रम, परोपकार, शिस्त आणि संतसंग” यांचे महत्त्व पटवून दिले आहे. त्यांनी अहंकार, आळस, परपीडा आणि अपकीर्ती यांसारख्या दोषांपासून दूर राहण्याचा संदेश दिला आहे. हे विचार केवळ संतांच्या काळापुरते मर्यादित नाहीत, तर आजच्या काळातही ते तितकेच महत्त्वाचे आहेत. या शिकवणींना जीवनात स्वीकारल्यास आपण चांगले आणि जबाबदार नागरिक होऊ शकतो.