आजी : कुटुंबाचं आगळ
“आजी : कुटुंबाचं आगळ” हा पाठ ग्रामीण संस्कृतीतील एकत्र कुटुंबपद्धती, त्यातील शिस्त, परंपरा आणि निसर्गाशी असलेले घट्ट नाते यावर प्रकाश टाकतो. लेखकाच्या आठवणींमधून त्याच्या बालपणीच्या काळातील कुटुंबसंस्था आणि समाजजीवन यांचे सजीव चित्रण केले आहे. कुटुंबात सर्वांचा आधारस्तंभ असलेली आजी ही केवळ एक वयस्कर व्यक्ती नव्हती, तर संपूर्ण कुटुंबाचा शिस्तप्रिय आणि प्रेमळ मार्गदर्शक होती. ती घरातील प्रत्येक व्यक्तीला कामाची सवय लावत असे आणि कोणालाही जबाबदारीपासून सुट मिळत नसे. ती आपल्या अनुभवाच्या जोरावर घर आणि शेती व्यवस्थित चालवत असे.
आजीच्या देखरेखीत घरातील प्रत्येक व्यक्तीला ठराविक जबाबदारी दिलेली होती. स्वयंपाक, धुणी, शेतीची कामे आणि घरातील स्वच्छता यासाठी ठरावीक नियम होते. मुलांना दूध, भाकरी आणि पोषणमूल्यांनी भरपूर अन्न वेळेवर मिळावे, यासाठी आजीची काटेकोर देखरेख असे. मुलांची पंगत बसवून त्यांना शिस्तीने जेवण दिले जाई. कोणालाही अन्न फुकट द्यायचे नाही आणि कोणतेही अन्न वाया जाऊ द्यायचे नाही, ही आजीची शिकवण होती. कुटुंबातील प्रत्येक स्त्रीसाठी आठवड्यानुसार बदलणाऱ्या कामांची विभागणी केली जात असे.
गावातील निसर्ग आणि मुलांचे बालपण यांचे नाते अतूट होते. त्या काळातील मुले घराबाहेर निसर्गाच्या कुशीत रममाण होत. ते गोट्या, विटी-दांडू, भोवरा, झोका, चुळूचुळू मुंगळा असे खेळ खेळत. मोठ्यांची नजर चुकवून पोहायला जाणे, रानात फिरणे आणि निसर्गसंपत्तीचा आनंद घेणे यामध्ये त्यांना मोठा आनंद मिळत असे. त्यांना मिळणाऱ्या रानमेव्यात चिंचा, कैऱ्या, बोरं, ढाळं, करडईची भाजी, ज्वारीचा हुरडा, उंबरं, तुरीच्या शेंगा यांचा समावेश होता. त्यामुळे ते केवळ खेळतच नसत, तर निसर्गाच्या जवळ राहून आरोग्यदायी जीवन जगत.
पाठात ‘आगळ आणि ढाळज’ यांचे महत्त्व स्पष्ट करण्यात आले आहे. ‘आगळ’ हा वाड्याचा मजबूत दरवाजा बंद करण्यासाठी वापरला जात असे आणि संपूर्ण घराचे संरक्षण करत असे. रात्री ही आगळ टाकली की घरातील सगळे सुरक्षित राहायचे. ‘ढाळज’ ही बैठकीची जागा होती जिथे गावातील स्त्रिया एकत्र जमून गप्पा मारत, शिवणकाम करीत आणि एकमेकींना मदत करीत. ती गावातील बातम्यांचे आदानप्रदान करण्याचे केंद्र होती.
आजीच्या शिस्तप्रियतेमुळे संपूर्ण कुटुंब सुरक्षित आणि एकत्र राहायचे. ती मुलांवर प्रेम करत असे, पण त्यांना चूक केल्यास धपाटेही घालत असे. तिच्या मार्गदर्शनाखाली प्रत्येक जण आपले कर्तव्य निभावत असे. ती फक्त घराची प्रमुख व्यक्ती नव्हती, तर ती कुटुंबाचा संरक्षक कवच आणि संस्कारांची वाहक होती. या पाठातून ग्रामीण जीवनशैलीचे मूल्य, एकत्र कुटुंबपद्धतीचे फायदे आणि परंपरांची जपणूक कशी केली जाते, हे शिकायला मिळते.
Leave a Reply