सर्व विश्वचि व्हावे सुखी
“सर्व विश्वचि व्हावे सुखी” हा पाठ संतसाहित्याच्या व्यापक दृष्टिकोनावर आधारित असून, मानवतेचा मूलभूत संदेश देतो. हा पाठ डॉ. यशवंत पाठक यांनी लिहिला असून, तो संत परंपरेतून निर्माण झालेल्या विश्वकल्याणाच्या विचारसरणीचे दर्शन घडवतो. संत हे केवळ भक्ती आणि धर्माचे उपदेशक नव्हे, तर सामाजिक सुधारक आणि मानवी एकतेचे प्रतिक होते.
संतांचा विचार आणि त्यांचा दृष्टिकोन
महाराष्ट्र ही संतांची भूमी आहे. संतांनी सर्व समाजाच्या कल्याणासाठी कार्य केले. संत ज्ञानेश्वर, तुकाराम, नामदेव, रामदास, एकनाथ, गाडगे महाराज, तुकडोजी महाराज अशा अनेक संतांनी आपल्या वाणीमधून मानवतेचा संदेश दिला. त्यांनी केवळ वैयक्तिक मुक्तीची कल्पना केली नाही, तर संपूर्ण विश्व सुखी व्हावे अशी मागणी केली. त्यांच्या प्रार्थनांमध्ये व्यक्तिगत इच्छेपेक्षा सामाजिक आणि नैतिक मूल्यांचे प्रतिबिंब दिसते.
पसायदान – ज्ञानेश्वरीचा समारोप
संत ज्ञानेश्वरांनी ज्ञानेश्वरीच्या शेवटी पसायदानाची रचना केली. पसायदान म्हणजे परमेश्वराकडे केलेली विश्वकल्याणाची प्रार्थना. यात त्यांनी समाजात प्रेम, मैत्री, परोपकार आणि समानता प्रस्थापित होण्याची इच्छा व्यक्त केली. ते म्हणतात:
“जे खळांची व्यंकटी सांडो, तयां सत्कर्मी रती वाढो।
भूतां परस्परें पडो, मैत्र जीवाचे।।”
याचा अर्थ असा की, दुष्ट लोकांचे दुष्टपण नाहीसे होवो, सत्कर्माची वाढ व्हावी आणि सर्व जीव एकमेकांशी प्रेमाने वागावेत.
संत नामदेव, तुकाराम आणि एकनाथ यांचा माणुसकीचा संदेश
- संत नामदेव यांनी अहंकार दूर करण्याची विनंती केली. ते म्हणतात की, “अहंकाराचा वारा न लागो राजसा,” म्हणजेच माणसाने अहंकार टाळावा आणि नम्रता अंगी बाळगावी.
- संत तुकाराम यांनी सांगितले की, संतांच्या संगतीमुळे मानवाला योग्य मार्ग सापडतो. त्यांनी परस्पर सहकार्याची भावना रुजवण्यावर भर दिला.
- संत एकनाथ यांनी “सर्वांभूती भगवद्भावो” असे सांगत, प्रत्येक प्राणिमात्रामध्ये ईश्वर आहे असे प्रतिपादन केले. त्यामुळे परोपकार आणि सहिष्णुता वाढवणे आवश्यक आहे.
संत रामदास, गाडगेबाबा आणि तुकडोजी महाराज यांचा समाजप्रबोधनाचा संदेश
- संत रामदास स्वामी यांनी सर्व जनांचे कल्याण व्हावे म्हणून देवाकडे प्रार्थना केली.
- गाडगे महाराज यांनी शिक्षण, स्वच्छता आणि समाजप्रबोधन यावर भर दिला. ते म्हणत की, “नको धर्मकृत्ये पैसा खर्चूनिया, घेण्यासाठी विद्या तोच खर्चा।” म्हणजेच शिक्षणावर भर द्या, कर्मकांडावर नव्हे.
- तुकडोजी महाराज यांनी ग्रामस्वच्छता आणि सामाजिक बांधिलकी याबद्दल सांगितले. ते म्हणतात, “सर्व विश्वचि व्हावे सुखी,” म्हणजेच जगातील प्रत्येक जण सुखी आणि समाधानी असावा.
संतांचा मुख्य संदेश आणि त्याचा आजच्या समाजातील उपयोग
आजच्या तंत्रज्ञानाच्या युगात माणूस विज्ञानाच्या मदतीने मोठी प्रगती करत आहे. परंतु, संतांनी सांगितलेला माणुसकीचा संदेश हरवतोय. विज्ञानाने जग जवळ आणले, पण माणसांमध्ये अंतर वाढत आहे. त्यामुळे संतांचे विचार आजही तितकेच महत्त्वाचे आहेत.
Leave a Reply