बोलतो मराठी…
“बोलतो मराठी” हा डॉ. नीलिमा गुंडी यांचा महत्त्वपूर्ण लेख आहे. या धड्यात मराठी भाषेच्या वैशिष्ट्यांवर प्रकाश टाकण्यात आला आहे. लेखिकेने मराठीतील शब्दप्रयोग, वाक्प्रचार, म्हणी, व्युत्पत्ती आणि भाषेतील गमतीशीर उपयोग यांचा अभ्यासपूर्ण आढावा घेतला आहे. मराठी भाषेतील प्रत्येक शब्दाचा विशिष्ट अर्थ आणि संदर्भ असतो. योग्य शब्दप्रयोग न वापरल्यास त्याचा अर्थाचा अनर्थ होतो आणि विनोद निर्माण होतो. उदाहरणार्थ, ‘बनवणे’ हा शब्द हिंदीत ‘तयार करणे’ या अर्थाने वापरला जातो, पण मराठीत त्याचा मूळ अर्थ ‘फसवणे’ असा आहे. त्यामुळे ‘मी उत्तप्पा बनवू का?’ या वाक्यात चुकीच्या शब्दप्रयोगामुळे विनोद निर्माण होतो.
मराठीत एकाच क्रियापदाचा वेगवेगळ्या ठिकाणी वेगळ्या अर्थाने उपयोग होतो. उदाहरणार्थ, ‘मारणे’ या शब्दाचा उपयोग गप्पा मारणे, उड्या मारणे, टिचकी मारणे, शिट्टी मारणे, पाकीट मारणे, हातपाय मारणे अशा वेगवेगळ्या संदर्भात केला जातो. त्यामुळे शब्दांचा योग्य उपयोग समजून घेतला नाही तर अर्थाचा गोंधळ होतो. तसेच, वाक्प्रचार आणि म्हणी यांचाही योग्य वापर न केल्यास संभ्रम निर्माण होतो. उदाहरणार्थ, ‘खस्ता खाणे’ म्हणजे कष्ट करणे, पण कोणी हा शब्दप्रयोग सरळ अर्थाने घेतला तर तो चुकीचा ठरेल. याचप्रमाणे ‘खांद्याला खांदा लावणे’ म्हणजे सहकार्य करणे, तर ‘खांदा देणे’ म्हणजे प्रेताला खांदा देणे. योग्य शब्दशैली आणि व्याकरण वापरणे महत्त्वाचे आहे, अन्यथा भाषेचा चुकीचा अर्थ निघू शकतो.
लेखिकेने मराठीत परभाषेतील शब्द अयोग्य पद्धतीने मिसळल्यास होणाऱ्या त्रुटींवरही भाष्य केले आहे. इंग्रजी शब्द मराठीत सहजपणे समाविष्ट झाले आहेत, उदा. ‘टेबल’ हा शब्द आता मराठीचा एक भाग झाला आहे. मात्र, ‘मी स्टडी केली’ यासारख्या वाक्यांमध्ये अनावश्यक इंग्रजी शब्द घुसवणे चुकीचे आहे. त्याऐवजी ‘मी अभ्यास केला’ असे म्हणणे योग्य आहे. भाषेचा प्रवाह जरी बदलत असला, तरी तिचे मूळ स्वरूप टिकवणे गरजेचे आहे.
भाषेतील शब्दांच्या व्युत्पत्तीचा अभ्यास केल्यास भाषेची खरी गंमत कळते. उदाहरणार्थ, ‘मोरांबा’ या शब्दातील ‘मोरा’चा मयूराशी काहीही संबंध नाही. तो ‘मोरस’ म्हणजे साखर याच्याशी संबंधित आहे, कारण पूर्वी साखर मॉरिशसवरून आयात केली जात असे. ‘कदर करणे’ हा शब्द अरबी भाषेतून मराठीत आला आहे, आणि ‘अनसूया’ हा शब्द ‘अन् + असूया’ म्हणजे ‘मत्सर नसलेली’ अशा प्रकारे संधीमुळे तयार झाला आहे. त्यामुळे भाषेच्या मुळांपर्यंत पोहोचल्यास चुकांची शक्यता कमी होते.
शब्दांच्या उच्चारावरही भाषेचा परिणाम होतो. ‘सूतकताई’ हा शब्द ‘सूतक ताई’ असा चुकीच्या पद्धतीने लिहिला तर त्याचा अर्थ वेगळाच होईल. ‘अक्षरश:’ हा शब्द ‘अक्षर शहा’ असा लिहिला तर तो चुकीचा वाटेल. तसेच, ‘पुराणातली वानगी’ या म्हणीचा खरा अर्थ ‘पुराणातील उदाहरण’ असा आहे, पण काही लोक ‘वानगी’ला ‘वांगी’ समजतात आणि चुकीचा अर्थ घेतात.
लेखिकेच्या मते, आपली भाषा ही आपल्या जीवनाचा अविभाज्य भाग आहे. ती जशी आपल्याला बोलताना मदत करते, तशीच आपल्या विचारांना आणि भावनांना योग्य प्रकारे व्यक्त करण्यासाठीही उपयोगी ठरते. भाषा जितकी सखोल समजून घेतली जाईल, तितकीच तिची श्रीमंती अनुभवता येते. आपण मराठीत बोलतो आणि लिहितो, तेव्हा योग्य शब्दप्रयोग वापरणे आवश्यक आहे. भाषेतील सौंदर्य टिकवण्यासाठी शुद्धता, योग्य शब्दांचा वापर आणि व्याकरणाचे पालन महत्त्वाचे आहे. मराठी भाषा आपली ओळख आहे आणि तिचा सन्मान राखला पाहिजे. योग्य शब्दप्रयोग समजून घेतल्यास आपण खऱ्या अर्थाने “लाभले आम्हांस भाग्य बोलतो मराठी” असे म्हणण्यास पात्र ठरू!
Leave a Reply