काळे केस
“काळे केस” हा सी. फडके यांनी लिहिलेला एक विचारप्रवर्तक आणि हलकाफुलका लघुनिबंध आहे. या निबंधात लेखक त्याच्या केसांच्या काळेपणावरून लोकांनी विचारलेल्या प्रश्नांचे उत्तर देताना आपले विचार मांडतो. लेखकाला अनेक ठिकाणी व्याख्यानांसाठी प्रवास करावा लागतो आणि तिथे त्याला ओळखीची किंवा नव्याने भेटणारी माणसे हमखास विचारतात – “तुमचे केस अजूनही काळे कसे?” हा प्रश्न लेखकाला नवीन नसतो, कारण त्याला तो अनेकदा विचारला जातो. लोकांना वाटते की त्याने काही विशेष उपाय केले असतील, पण लेखकाच्या मते केस काळे राहणे हे त्याचे नशिबच आहे. काही वेळा तो हा प्रश्न टाळतो, तर कधी हसून दुसऱ्या विषयावर बोलू लागतो.
एकदा एक गृहस्थ लेखकाच्या खनपटीलाच बसले आणि म्हणाले, “तुम्ही विषय बदलू नका, सांगा, तुमचे केस काळे राहण्यासाठी तुम्ही नेमका कोणता उपाय करता?” लेखकाला हा हट्ट पाहून गंमत वाटली आणि त्याने थोडी मजा करण्याचे ठरवले. त्याने उत्तर दिले की “फार विचार केल्याने केस पांढरे होतात, त्यामुळे मी विचारच करत नाही!” हे उत्तर ऐकून त्या गृहस्थांना लेखक खरे बोलत नाही असे वाटले आणि त्यांनी पुन्हा त्याला खरं उत्तर सांगायला लावले. प्रत्यक्षात, लेखकाच्या मते तो सतत विचार करत असतो आणि विचार ही एक अखंड चालणारी प्रक्रिया आहे. त्याच्या म्हणण्यानुसार, तो कधीही विचार करणे थांबवत नाही.
लेखकाला स्वतःच्या विचार करण्याच्या वेळेचा शोध घेण्याची उत्सुकता वाटली आणि त्याने आत्मपरीक्षण केले. त्याला समजले की तो सकाळी दाढी करताना सर्वाधिक विचार करतो. त्या वेळेस तो स्वतःसोबत एकांतात असतो, कोणतीही गडबड नसते, आणि तो निसर्गातील सौंदर्य न्याहाळत असतो. त्याच्या खोलीच्या गॅलरीतून त्याला समोरचा विस्तीर्ण परिसर दिसतो, सूर्यप्रकाश त्याच्या अंगावर पडतो, आणि त्या वेळेत त्याच्या मनात नवीन कल्पनांचे कारंजे उडतात. त्याला हा वेळ विशेष वाटतो कारण त्या वेळी कोणीही त्याला विचारात व्यत्यय आणत नाही आणि त्याच्या सर्जनशीलतेला चालना मिळते.
लेखकाच्या मते, कल्पना आणि विचार हे जबरदस्तीने येत नाहीत, तर ते सहजगत्या सुचतात. लेखक हे उदाहरण लक्ष्मीच्या उपमेच्या साहाय्याने देतो. तो सांगतो की, जसे लक्ष्मी मागे लागल्यावर दूर जाते आणि दुर्लक्ष केल्यावर जवळ येते, तसेच विचार आणि कल्पना सुद्धा असतात. जेव्हा माणूस मुद्दाम विचार करण्याचा प्रयत्न करतो, तेव्हा विचार येत नाहीत. पण जेव्हा तो त्याबद्दल विचार करत नाही, तेव्हा कल्पनांची भरती होते.
या लघुनिबंधात लेखकाने विनोदी शैलीत लोकांच्या प्रश्नांची गंमत केली आहे, पण त्याच वेळी तो विचार प्रक्रिया आणि सर्जनशीलतेच्या महत्त्वावरही प्रकाश टाकतो. निबंधाच्या शेवटी, लेखक सांगतो की हा निबंधसुद्धा त्याला दाढी करत असताना सुचला आणि तो त्याने लगेच लिहिला. त्यामुळेच, दाढी करण्याचा वेळ ही त्याच्यासाठी केवळ देखभाल करण्याची वेळ नसून, ती विचारांची प्रक्रिया चालू ठेवण्याची सर्वात प्रेरणादायी वेळ आहे.
हा निबंध केवळ विनोदी नाही, तर तो आपल्याला विचार करण्याची कला शिकवतो आणि जीवनातील साध्या गोष्टींमध्येही मोठे तत्त्वज्ञान दडलेले असते, हे अधोरेखित करतो. लेखक आपल्याला हे शिकवतो की, विचार करणे ही सतत चालणारी प्रक्रिया असते आणि प्रत्येकाने स्वतःच्या विचार करण्याच्या सवयी ओळखून घेतल्या पाहिजेत. त्याच्या मते, कोणत्याही कल्पना आणि विचार हे नैसर्गिकरित्या मनात यावे लागतात, त्यासाठी प्रयत्नपूर्वक वेळ काढण्याची गरज नाही.
Leave a Reply