कर्ते सुधारक कर्वे
🔹 प्रस्तावना
महर्षी धोंडो केशव कर्वे हे भारतातील एक महान समाजसुधारक आणि स्त्री शिक्षणाचे कट्टर पुरस्कर्ते होते. त्यांचा जन्म 18 एप्रिल 1858 रोजी झाला आणि त्यांनी 105 वर्षांचे दीर्घायुष्य उपभोगले. त्यांनी संपूर्ण जीवन स्त्रियांच्या शिक्षणासाठी आणि समाजातील अन्यायाविरुद्ध संघर्ष करण्यात व्यतीत केले. त्यांच्या महान कार्याची दखल घेत 1958 साली भारत सरकारने त्यांना “भारतरत्न” या सर्वोच्च नागरी पुरस्काराने सन्मानित केले.
🔹 महर्षी कर्वे यांचे कार्य आणि समाजातील स्थिती
त्याकाळी भारतीय समाजामध्ये स्त्रियांना शिक्षण घेण्यास बंदी होती. त्यांच्यावर अनेक बंधने लादली जात होती. विधवांना शिक्षणाची किंवा नव्या आयुष्याची संधी दिली जात नव्हती. समाज स्त्री शिक्षणाला विरोध करत होता आणि स्त्रियांना गुलामासारखे वागवले जात होते. स्त्रियांना शिक्षण मिळाले तरच त्यांना आपल्या हक्कांची जाणीव होईल आणि त्या स्वतंत्र होतील, याची जाणीव महर्षी कर्वे यांना झाली. त्यामुळे त्यांनी स्त्री शिक्षण, विधवांचे पुनर्वसन, आणि स्त्रियांच्या हक्कांसाठी मोठे कार्य केले.
त्यांनी स्त्रियांसाठी शिक्षणसंस्था स्थापन करून त्यांना स्वावलंबी बनवण्याचा ध्यास घेतला. 1916 मध्ये भारताचे पहिले महिला विद्यापीठ (SNDT महिला विद्यापीठ) त्यांनी स्थापन केले. तसेच, हिंगणे स्त्री शिक्षण संस्थेची स्थापना करून विधवांसाठी आणि दुर्बल महिलांसाठी शिक्षणाची दारे उघडली.
🔹 समाजाचा विरोध आणि कर्वे यांची धैर्यशीलता
महर्षी कर्वे यांनी जेव्हा विधवाविवाह व स्त्री शिक्षणासाठी काम करण्यास सुरुवात केली, तेव्हा समाजाने त्यांचा प्रचंड विरोध केला. लोक त्यांना अपमानास्पद शब्दांनी हिणवत होते, त्यांच्यावर टीका करत होते. त्यांच्या कपड्यांवर मळ टाकला जात असे, त्यांना सार्वजनिक ठिकाणी हेटाळले जात असे. मात्र, कर्वे यांनी कधीही संयम सोडला नाही आणि समाजसुधारणेच्या आपल्या ध्येयावर ठाम राहिले.
त्यांना पंडिता रमाबाई आणि ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांच्या कार्यातून प्रेरणा मिळाली. ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांनी विधवाविवाहास समर्थन दिले आणि समाजात बदल घडवण्याचा प्रयत्न केला होता. त्याच धर्तीवर महर्षी कर्वे यांनी स्वतः विधवेशी विवाह केला आणि समाजासमोर एक वस्तुपाठ ठेवला. त्यामुळे विरोध करणाऱ्यांना त्यांच्यावर टीका करण्याचा अधिकारच उरला नाही.
🔹 महर्षी कर्वे यांचे समाजकारण आणि साधेपणा
महर्षी कर्वे हे अत्यंत साधे आणि संयमी जीवन जगत. त्यांनी समाजासाठी मोठ्या प्रमाणात निधी गोळा केला, पण त्या पैशाचा एकही रुपया स्वतःसाठी वापरला नाही. ते स्वतः अत्यंत साध्या राहणीमानात जीवन जगत. ते मोटारीऐवजी पायीच प्रवास करत आणि स्वतःच्या मेहनतीवरच उपजीविका करत. समाजाने त्यांचा कितीही विरोध केला तरी त्यांनी कधीही आपल्या कार्याचा मार्ग बदलला नाही.
🔹 पुरुष शिक्षणाविषयी महर्षी कर्वे यांचे विचार
महर्षी कर्वे म्हणत की, जोपर्यंत पुरुष शिक्षित होत नाही, तोपर्यंत स्त्रियांवरील अत्याचार थांबणार नाहीत. अनेक पुरुष अजूनही स्त्रियांना दुय्यम मानतात आणि त्यांच्या स्वातंत्र्याचा विचार करत नाहीत. म्हणूनच, महर्षी कर्वे म्हणत की स्त्रियांप्रमाणेच पुरुषांनीही योग्य शिक्षण घेतले पाहिजे.
🔹 महर्षी कर्वे यांचे कार्य आजच्या काळात किती महत्त्वाचे आहे?
आज आपण स्त्री-पुरुष समानतेचा विचार करतो, पण हे शक्य होण्यामागे महर्षी कर्वे यांचे योगदान आहे. त्यांनी महिलांसाठी शिक्षणाची दारे खुली केली आणि त्यांना आत्मनिर्भर बनवले. आजच्या काळात महिला विविध क्षेत्रांमध्ये यशस्वी होत आहेत, त्यामागे कर्वे यांच्या शिक्षण चळवळीचा मोठा वाटा आहे.
Leave a Reply