प्रश्न १: खालील चौकटी पूर्ण करा.
(अ) संत ज्ञानेश्वर यांनी मानवाच्या कल्याणासाठी केलेली विश्वप्रार्थना: पसायदान
(आ) मानवी सुखदुःखाशी सहदयतेने समरस होणे: भूतां परस्परे पडो, मैत्र जीवाचे
(इ) ‘सर्वांभूती भगवद्भावो’ अशी प्रार्थना करणारे संत: संत एकनाथ
(ई) सामाजिक प्रबोधनावर भर देणारे संत: संत गाडगे महाराज
(उ) संत तुकारामांचे जीवनसूत्र: संतसंग देई सदा
प्रश्न २: आकृत्या पूर्ण करा.
(अ) अपयशी माणसासाठी संतांनी केलेले मार्गदर्शन:
- अहंकार सोडावा.
- परिश्रम करून प्रयत्न करावा.
- सद्गुणांची जोपासना करावी.
- भगवंतावर श्रद्धा ठेवावी.
(आ) संतांना माणसाकडून अपेक्षित असलेल्या आदर्श कृती:
- परोपकार करावा.
- समाजसेवा करावी.
- नम्रता बाळगावी.
- मैत्रीभाव जोपासावा.
(इ) संतांनी सांगितलेले मैत्रीचे निकष:
- परस्पर सहकार्य असावे.
- स्वार्थ बाजूला ठेवावा.
- दुसऱ्याच्या आनंदात आनंद मानावा.
- समतेची भावना ठेवावी.
प्रश्न ३: फरक सांगा.
| सामान्य माणसाचे मागणे | संतांचे मागणे |
|---|---|
| स्वतःसाठी सुख-संपत्ती मागणे. | संपूर्ण विश्वाच्या कल्याणासाठी प्रार्थना करणे. |
| भौतिक सुखाच्या मागे लागणे. | मानसिक आणि आध्यात्मिक सुख महत्त्वाचे मानणे. |
| आपल्या व्यक्तिगत इच्छा पूर्ण करणे. | परोपकारासाठी आयुष्य समर्पित करणे. |
प्रश्न ४: खालील काव्यपंक्तींचा अर्थ लिहा.
(अ) जे खळांची व्यंकटी सांडो: संत ज्ञानेश्वरांनी या ओळींत खल म्हणजेच दुष्ट लोकांचा नाश व्हावा अशी प्रार्थना केली आहे. जे खोटे, स्वार्थी आणि इतरांचे अहित करणारे असतात, त्यांनी आपली वाईट प्रवृत्ती सोडावी.
(आ) दुरिताचें तिमिर जावो: दुरित म्हणजे पाप किंवा अज्ञानाचा अंधकार. संत ज्ञानेश्वरांनी प्रार्थना केली आहे की जगातील अज्ञानाचा अंधकार नाहीसा होऊन ज्ञानाचा प्रकाश सर्वत्र पसरावा.
प्रश्न ५: खालील तक्ता पूर्ण करा.
| अनुक्रमांक | काव्यांश | संतांचे नाव | काव्यांशातून व्यक्त झालेली संतांची इच्छा/भावना |
|---|---|---|---|
| 1 | ‘सर्व विश्वाचि व्हावे सुखी’ | संत ज्ञानेश्वर | विश्वकल्याण |
| 2 | ‘अहंकाराचा वारा न लागो राजसा’ | संत नामदेव | नम्रता |
| 3 | ‘सर्वांभूती भगवद्भावो’ | संत एकनाथ | मैत्रभाव |
| 4 | ‘एक एक साह्य करू। अवघे धरू सुपंथ’ | संत तुकाराम | सहकार्य |
| 5 | ‘स्वप्रयत्नाने उद्धार करा’ | संत गाडगे महाराज | स्वप्रयत्न |
प्रश्न ६: स्वमत.
(अ) सर्व संतांच्या प्रार्थनेमधील सामाईक सूत्र:
संतांच्या प्रार्थनेचा मुख्य गाभा हा विश्वकल्याण, परोपकार, आणि मानवतेचा प्रचार करणे हा आहे. ते केवळ स्वतःसाठी सुखाची मागणी करत नाहीत तर संपूर्ण मानवजातीसाठी सुख-समृद्धीची प्रार्थना करतात.
(आ) ‘भूतां परस्परे पडो। मैत्र जीवाचें।’ या ओळीचा अर्थ:
या ओळींत संत ज्ञानेश्वरांनी संपूर्ण मानवजातीमध्ये मैत्रीभाव नांदावा, सर्वांनी एकमेकांवर प्रेम करावे, द्वेषाचा नाश व्हावा, ही भावना व्यक्त केली आहे.
(इ) या पाठातून तुम्ही काय शिकलात:
या पाठातून आपण मानवतेचे महत्त्व, संतांचे विचार, आणि त्यांचे जीवनसूत्र यांची शिकवण घेतली. संतांनी दिलेल्या शिकवणीचा उपयोग आजच्या जीवनात करून आपले वर्तन सुधारावे आणि समाजासाठी चांगले कार्य करावे, हे शिकायला मिळते.
खालील ओळींतील वृत्त ओळखा.
(अ) म्हणे वासरा । घात झाला असा रे – अनुष्टुप वृत्त
(आ) अविरत पथि चाले, पांथ नेमस्त मानी – उपजाति वृत्त
(इ) मातीत ते पसरले अति रम्य पंख। – इंद्रवज्रा वृत्त
Leave a Reply