काळे केस
१. परिचय:
“काळे केस” हा सी. फडके यांच्या लघुनिबंध संग्रहातील एक विनोदी आणि चिंतनपर लघुनिबंध आहे. या निबंधात लेखक स्वतःच्या केसांच्या काळेपणावरून लोकांनी विचारलेल्या प्रश्नांची गंमतशीर पद्धतीने चर्चा करतो. त्याचबरोबर, तो विचार करण्याच्या सवयीबद्दल आणि नवीन कल्पनांचा जन्म कसा होतो याविषयी चिंतन करतो.
२. लेखकाचा परिचय:
| नाव | सी. फडके (1894 – 1978) |
|---|---|
| साहित्य प्रकार | लघुनिबंध, कथा, कादंबऱ्या |
| विशेष योगदान | मराठीत “लघुनिबंध” हा वाड्मयप्रकार लोकप्रिय केला |
| प्रमुख ग्रंथ | दौलत, जादूगार, अखेरचे बंड, गुजगोष्टी, प्रतिभासाधन |
| साहित्य संमेलन अध्यक्षता | 1940 साली अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष |
| सन्मान | 1962 साली भारत सरकारकडून “पद्मभूषण” पुरस्कार |
३. लघुनिबंधाचा सारांश:
लेखकाला अनेकदा लोक विचारतात, “तुमचे केस अजूनही काळे कसे?” हा प्रश्न लेखकाला नवीन नाही, कारण त्याला तो अनेकदा विचारला गेला आहे. लोकांना वाटते की त्याने काही खास उपाय केला असेल. परंतु, लेखक हसून उत्तर देतो की त्याने कोणताही खास उपाय केलेला नाही.
एकदा, एका गृहस्थाने हट्टाने विचारले, “तुम्ही नेमका कोणता उपाय केला?” त्यावर लेखकाने गंमतीने सांगितले की, “फार विचार केल्याने केस पांढरे होतात, त्यामुळे मी विचारच करत नाही!” हे उत्तर ऐकून गृहस्थ चकित झाले.
यानंतर, लेखक स्वतःच्या विचार करण्याच्या सवयींवर चिंतन करतो. त्याला समजते की तो सदा सर्वकाळ विचार करत असतो. पण त्याला सर्वाधिक कल्पना सकाळी दाढी करताना सुचतात. त्यावेळी तो शांत असतो, कोणीही त्याला त्रास देत नाही आणि त्याला नवीन कल्पना सहज सुचतात.
४. महत्त्वाचे मुद्दे:
(अ) लेखकाला विचारला जाणारा प्रश्न:
- “तुमचे केस अजूनही काळे कसे?” हा प्रश्न लेखकाला अनेकदा विचारला जातो.
- लोकांना वाटते की लेखकाने काही खास उपाय केला असेल.
- लेखक नेहमी हा प्रश्न टाळण्याचा किंवा गंमतीने उत्तर देण्याचा प्रयत्न करतो.
(ब) लेखकाने दिलेले गंमतीशीर उत्तर:
- “फार विचार केल्याने केस पांढरे होतात!”
- लेखक म्हणतो की तो विचार करत नाही, त्यामुळे त्याचे केस काळे राहतात.
- प्रत्यक्षात, तो सदा सर्वकाळ विचार करत असतो.
(क) लेखकाच्या मते विचार करण्याची वेळ:
- लेखक नेहमीच विचार करत असतो.
- त्याला सर्वाधिक नवीन कल्पना सकाळी दाढी करताना सुचतात.
- एकांतात, शांततेत आणि अविचाराने (अर्थात कोणत्याही हेतूशिवाय) विचार सुचतात.
(ड) लेखकाचे निरीक्षण:
- दाढी करताना तो निसर्गाच्या सौंदर्याचा आनंद घेतो.
- तो रस्त्यावरची हालचाल, पक्ष्यांचे आवाज आणि वातावरणाचा आस्वाद घेतो.
- यामुळे त्याला नवीन विचार सुचतात आणि त्याच्या लेखनाला दिशा मिळते.
५. लेखकाचा विचारांवरील दृष्टिकोन:
कल्पना लहरी असतात:
- कल्पना सहजपणे मनात येतात, पण जबरदस्तीने त्या सुचत नाहीत.
- जसे धन लक्ष्मीला मागितले तर ती मिळत नाही, तसेच विचारही जबरदस्तीने येत नाहीत.
एकांत आणि विचार प्रक्रिया:
- शांत आणि एकांत वातावरण विचारांसाठी उपयुक्त असते.
- सकाळच्या वेळेत मिळणारा एकांत लेखकाला नवीन विचार देतो.
नवीन कल्पनांचा जन्म:
- लेखकाच्या अनेक कल्पना दाढी करताना सुचतात.
- ही वेळ त्याच्यासाठी सर्वात प्रेरणादायी ठरते.
६. लघुनिबंधाचे वैशिष्ट्ये:
1. विनोदी शैली:
- लेखक विनोदी पद्धतीने लोकांच्या प्रश्नांना उत्तर देतो.
- केस काळे राहण्याचे रहस्य सांगताना तो मजेशीर पद्धतीने उत्तर देतो.
2. चिंतनपर लेखन:
- लेखक विचार करण्याच्या प्रक्रियेवर सखोल विचार करतो.
- तो स्वतःच्या सवयी, एकांताची गरज आणि नवीन कल्पनांचा उगम यावर चिंतन करतो.
3. सोपी आणि आकर्षक भाषा:
- लेखनशैली सहज आणि संवादात्मक आहे.
- वाचक सहजपणे लेखकाच्या विचारांशी जोडला जातो.
Leave a Reply