कुमारभारती Notes Class 10 Chapter 13 Kumarbharati Maharashtra Board Marathi Medium

कर्ते सुधारक कर्वे

परिचय:

महर्षी धोंडो केशव कर्वे हे भारतातील स्त्री शिक्षणाचे खऱ्या अर्थाने शिल्पकार होते. त्यांनी आपले संपूर्ण जीवन स्त्रियांच्या शिक्षणासाठी आणि समाज सुधारण्यासाठी समर्पित केले. त्यांच्या कार्याचा गौरव म्हणून भारत सरकारने त्यांना “भारतरत्न” या सर्वोच्च नागरी सन्मानाने सन्मानित केले.

महर्षी कर्वे यांचे जीवन परिचय:

स्त्री शिक्षणासाठी महर्षी कर्वे यांचे प्रयत्न:

महर्षी कर्वे यांनी समाजातील स्त्रियांना शिक्षण मिळावे, यासाठी खालील कार्य केले –

1. स्त्रियांचे शिक्षण गरजेचे आहे हे समाजाला पटवून दिले.
2. “अनाथ बालिकाश्रम” ची स्थापना – समाजातील दुर्बल, विधवा आणि गरजू मुलींसाठी आश्रम.
3. स्त्रियांसाठी स्वतंत्र विद्यापीठाची स्थापना (1916) – भारतातील पहिले महिला विद्यापीठ स्थापन करून त्यांनी स्त्रियांना उच्च शिक्षण मिळवण्याचा मार्ग मोकळा केला.
4. पै-पै गोळा करून निधी संकलन – शिक्षणसंस्थांसाठी स्वतः पैसे जमा करून आर्थिक मदत केली.
5. विद्यार्थिनींसाठी वसतिगृह आणि ग्रंथालय सुरू केले.

महर्षी कर्वे यांचे स्त्री स्वातंत्र्याबाबत विचार:

1. स्त्री शिक्षणाशिवाय स्त्रीला तिच्या अधिकारांची जाणीव होणार नाही.
2. स्त्री ही पुरुषाच्या बरोबरीने समाजात वावरण्याच्या लायकीची आहे.
3. विधवांना पुनर्विवाहाचा अधिकार असावा.
4. स्त्रियांचे स्थान केवळ “देवी” म्हणून नव्हे, तर समाजाचा एक महत्त्वाचा भाग म्हणून असले पाहिजे.
5. स्त्रियांना स्वावलंबी बनवणे गरजेचे आहे.

महर्षी कर्वे यांची कार्यपद्धती:

महर्षी कर्वे हे बोलण्यापेक्षा कृतीवर अधिक भर देत. त्यांचे कार्य पुढीलप्रमाणे होते –

महर्षी कर्वे यांना मिळालेले सन्मान आणि पुरस्कार:

1. 1958 – “भारतरत्न” पुरस्काराने सन्मानित.
2. समाजाने त्यांना “महर्षी” ही उपाधी दिली.
3. त्यांच्या नावाने अनेक संस्था आणि विद्यापीठे स्थापन झाली.

महर्षी कर्वे यांचे विशेष गुण:

महर्षी कर्वे यांच्यात असलेल्या गुणांमुळेच त्यांनी समाजसुधारणेचे कार्य यशस्वीपणे पार पाडले –

✔ शिस्तबद्धता – आपल्या कार्यात ते अत्यंत नेमके होते.
✔ संयम आणि सहनशीलता – समाजाच्या टीकेला न जुमानता त्यांनी कार्य सुरूच ठेवले.
✔ स्वत:च्या निर्णयांवर ठाम राहण्याची वृत्ती – समाजाने विरोध केला तरीही त्यांनी स्त्री शिक्षणाचा विचार सोडला नाही.
✔ सेवा वृत्ती – त्यांनी स्वतःच्या गरजा दुर्लक्षित करून समाजासाठी काम केले.

महर्षी कर्वे यांचे समाजासाठी योगदान:

1. स्त्रियांना शिक्षण मिळावे यासाठी आयुष्यभर प्रयत्न केले.
2. महिलांसाठी पहिल्या विद्यापीठाची स्थापना केली.
3. विधवांच्या पुनर्विवाहाला मान्यता मिळवून दिली.
4. समाजातील स्त्रियांवरील अन्याय आणि अत्याचाराविरुद्ध लढा दिला.
5. भारताला एका शिक्षित आणि सक्षम महिला समाजाच्या दिशेने नेले.

महर्षी कर्वे यांचे विचार आजच्या काळातही लागू होतात का?

होय! महर्षी कर्वे यांनी मांडलेले विचार आजही तितकेच महत्त्वाचे आहेत.

१) आजही काही भागांत स्त्रियांना शिक्षण मिळत नाही.

➡ त्यामुळे स्त्री शिक्षणासाठी अजूनही प्रयत्न करणे गरजेचे आहे.

२) स्त्रियांच्या स्वातंत्र्यावर बंधने दिसून येतात.

➡ स्त्रियांनी आपल्या अधिकारांची जाणीव ठेवून समाजात स्वतःचे स्थान निर्माण केले पाहिजे.

३) समानतेचा विचार अजूनही पूर्णतः स्वीकारला गेलेला नाही.

➡ स्त्री-पुरुष समानता हा महर्षी कर्वे यांचा मुख्य उद्देश होता, जो अजूनही पूर्णपणे साध्य झालेला नाही.