भरतवाक्य
1. कवी परिचय
नाव: मोरोपंत (1729-1794)
विशेषत्व: पंडित कवी, न्याय व वेदान्त यांचे अभ्यासक
काव्यसंग्रह: त्यांनी 268 काव्यकृती लिहिल्या, त्यामध्ये प्रमुख रचना –
- आर्याभारत
- केकावली
- मंत्रभागवत
- मंत्ररामायण
- श्रीकृष्णविजय
- हरिवंश
संस्कृत काव्यरचनाही केली आहे.
संदेश: सज्जनांच्या सहवासाचे महत्त्व, खोटा अभिमान न बाळगणे, भक्तिमार्गाची शिकवण.
2. कवितेचा आशय व तत्त्वज्ञान
- सत्संगतीचे महत्त्व
- सज्जनांच्या वचनांचा आदर करावा
- वाईट गोष्टींना टाळावे
- मन प्रभुचरित्रात एकरूप करावे
- दुराभिमान नष्ट करावा
- भगवंताच्या नामस्मरणाने सर्व इच्छा पूर्ण होतात
- भक्तांसाठी प्रभू कृपा करतो
3. काव्यपंक्ती व त्यांचा अर्थ
(1) सुसंगति सदा घडो; सुजनवाक्य कानीं पी
सदैव सत्संगती लाभावी आणि सज्जनांच्या वचनांचे पालन करावे.
(2) न निश्चय कधीं ढळो; कुजनविघ्नबाधा टळो
चांगल्या मार्गावरील दृढ निश्चय कधीही डळमळीत होऊ नये आणि वाईट लोकांची बाधा दूर व्हावी.
(3) मुखीं हरि! वसो तुझी कुशलधामनामावली
भगवंताचे नामस्मरण केल्याने सर्व इच्छा पूर्ण होतात.
4. चारित्र्यसंपन्न बनण्यासाठी आवश्यक गोष्टी आणि टाळावयाच्या गोष्टी
आवश्यक गोष्टी:
- सज्जनांचा सहवास
- सद्विचारांचे आचरण
- भगवंताच्या नामस्मरणाची सवय
- अहंकाराचा त्याग
- भक्तिमार्गातील अढळ निष्ठा
टाळावयाच्या गोष्टी:
- खोटा अभिमान
- वाईट संगत
- वासनेला बळी पडणे
- चुकीच्या मार्गाचा स्वीकार
5. काव्य सौंदर्य व रसग्रहण
“सुसंगती सदा घडो; सुजनवाक्य कानीं पडो” –
या ओळीत कवीने सत्संगतीचे महत्त्व सांगितले आहे. सत्संगतीमुळे चांगले विचार दृढ होतात आणि जीवनात सकारात्मक बदल होतात.
“स्वतत्त्व हृदया कळो; दुरभिमान सारा गळो” –
आत्मज्ञान प्राप्त होऊन अहंकार नष्ट व्हावा, असा कवीचा विचार आहे.
6. परमेश्वराकडे विनंती (कवीच्या दृष्टिकोनातून)
| गोष्टी | विनंती |
|---|---|
| निश्चय | कधीही डळमळीत होऊ नये |
| चित्त | भगवंताच्या नामस्मरणात गुंतलेले राहावे |
| दुरभिमान | संपूर्णतः नष्ट व्हावा |
| मन | सदाचरण आणि भगवंताच्या भक्तीत रमावे |
7. वाईट गोष्टींचा मोह टाळण्यासाठी उपाय
✔️ सत्संगती ठेवावी
✔️ चांगल्या विचारांचे वाचन करावे
✔️ आत्मपरिक्षण करावे
✔️ वाईट संगती आणि मोहापासून दूर राहावे
✔️ सतत भगवंताचे स्मरण करावे
Leave a Reply