बालसाहित्यिका : गिरिजा कीर (स्थूलवाचन)
१. परिचय:
लेखिका: डॉ. विजया वाड
मुख्य विषय: गिरिजा कीर यांच्या साहित्याची वैशिष्ट्ये आणि बालसाहित्यावरील त्यांचा प्रभाव
गिरिजा कीर हे नाव मराठी साहित्यविश्वात अत्यंत आदराने घेतले जाते. त्यांच्या लेखनशैलीत माणुसकी, जिव्हाळा आणि सहजता आढळते. त्यांच्या लेखनाला बालसुलभ गोडवा असूनही त्यात समाजप्रबोधन आणि नैतिक शिक्षणाचा विचार प्रकर्षाने दिसतो.
२. लेखिका डॉ. विजया वाड यांची माहिती:
- प्रसिद्ध मराठी लेखिका आणि बालसाहित्यिका
- कथा, कादंबऱ्या, नाटके आणि बालसाहित्याचे विपुल लेखन
- मराठी विश्वकोश मंडळाच्या अध्यक्षपदी कार्यरत
- शिक्षण व साहित्य क्षेत्रातील विविध पुरस्कारांनी सन्मानित
३. गिरिजा कीर यांच्या साहित्याचे वैशिष्ट्ये:
मानवी मूल्यांवर आधारित साहित्य:
- त्यांच्या कथांमध्ये नाती, प्रेम, संस्कार आणि जीवनमूल्ये यांचा सुरेख समतोल असतो.
- साध्या कथांमधून मोठा जीवनदृष्टिकोन देण्याची त्यांची शैली आहे.
बालसाहित्यावर विशेष भर:
- गिरिजा कीर यांनी मुलांसाठी नाटके, कथा, कादंबऱ्या आणि चरित्रे लिहिली.
- त्यांच्या साहित्याचा उद्देश मुलांमध्ये वाचनाची गोडी निर्माण करणे आणि नैतिक शिकवण देणे आहे.
रंगतदार आणि भावनात्मक लेखनशैली:
- त्यांच्या कथांमध्ये साधेपणा आणि आत्मीयता दिसते.
- भाषाशैली सरळ-सोप्या असूनही आशयपूर्ण आहे.
सामाजिक जाणिवेने युक्त साहित्य:
- त्यांच्या कथा आणि कादंबऱ्यांमध्ये समाजसुधारणा, शिक्षण, स्त्रीशिक्षण आणि परोपकार यांसारखे विषय हाताळले जातात.
- जोतीबा फुले, संत गाडगेबाबा यांसारख्या समाजसुधारकांचे चरित्रलेखन त्यांनी केले आहे.
४. गिरिजा कीर यांचे महत्त्वाचे साहित्य:
बालनाटिके:
- ‘एक अर्ज आहे बाप्पा’ – मुलांच्या मनातील स्वातंत्र्याच्या इच्छा आणि मोठ्यांच्या बंधनांविषयी तक्रारींची गंमतदार मांडणी.
- ‘नीला राणीचा दरबार’ – मुलांसाठी साधी पण मनोरंजक नाटिका.
- ‘चला खेळू नाटक नाटक’ – बालमनाच्या कल्पनारम्य जगाची ओळख करून देणारे नाटक.
चरित्रे:
- महात्मा जोतीबा फुले – स्त्रीशिक्षणाचे महत्त्व समजावून सांगणारे चरित्र.
- संत गाडगेबाबा – समाजसेवा आणि शिक्षण प्रचारासाठी त्यांनी केलेले कार्य.
- अहिल्याबाई होळकर – न्यायप्रिय आणि दानशूर राजमाता.
- अनुताई वाघ व ताराबाई मोडक – शिक्षण आणि समाजसेवेसाठी झटणाऱ्या महनीय स्त्रिया.
बालकथा आणि कादंबऱ्या:
- ‘झंप्या द ग्रेट’ – उत्साही आणि गमतीशीर झंप्याची कथा.
- ‘यडबंबू ढब्बू’ – एक विनोदी बालकादंबरी, ज्यातून प्रेम आणि सहानुभूती शिकायला मिळते.
- ‘फुलं फुलवणारा म्हातारा’ – जपानी लोककथेवर आधारित बालकथा.
- ‘तू सावित्री हो!’ – आठ सुंदर कथांचा संग्रह.
- ‘गोष्ट एका माणसाची’ – चूक सुधारण्याचा आणि संवेदनशीलतेचा संदेश देणारी कथा.
५. ‘एक अर्ज आहे बाप्पा’ – बालनाटिकेचे वैशिष्ट्ये:
- मुलांच्या भावविश्वातील आनंददायक आणि निरागस संवाद.
- मोठ्यांच्या बंधनांविरुद्ध तक्रारींचा विनोदी पद्धतीने केलेला उल्लेख.
- बाप्पाकडे अर्ज करून मोठ्या लोकांची मक्तेदारी संपवण्याचा मुलांचा गोड प्रयत्न.
- पात्रांचा स्वाभाविक वावर आणि संवादाच्या माध्यमातून उलगडणारा प्रसंग.
६. ‘गोष्ट एका माणसाची’ – कथेतील शिकवण:
- गरिबीमुळे मधू नावाचा मुलगा एका व्यक्तीचे पाकीट चोरतो.
- त्याला समजते की ते पैसे त्या व्यक्तीच्या आईच्या उपचारांसाठी होते.
- तो पश्चात्ताप करून त्या व्यक्तीला पैसे परत करतो आणि चांगुलपणाचा धडा शिकतो.
७. गिरिजा कीर यांच्या बालकादंबऱ्यांतील वैशिष्ट्ये:
हास्य आणि भावनांचा सुंदर संगम:
- ‘झंप्या द ग्रेट’ आणि ‘यडबंबू ढब्बू’ यामध्ये विनोद आणि गोडवा दिसतो.
सामाजिक जाणीव आणि संस्कार:
- ‘गोष्ट एका माणसाची’ मध्ये प्रामाणिकपणाचा संदेश.
रंजक आणि ओघवती भाषा:
- सहज, सोपी आणि प्रवाही शैलीमुळे मुलांना वाचनाची आवड निर्माण होते.
८. गिरिजा कीर यांच्या लेखनाचे महत्त्व:
मराठी बालसाहित्य समृद्ध करणे:
त्यांच्या साहित्यामुळे मराठी मुलांना दर्जेदार आणि संस्कारक्षम साहित्य मिळाले.
✅ मुलांच्या मानसिकतेला समजून घेतलेले लेखन:
मुलांच्या भावना आणि त्यांच्या कल्पनाशक्तीला समजून त्यानुसार साहित्यनिर्मिती.
✅ नवीन पिढीला प्रेरणा देणारे साहित्य:
त्यांच्या चरित्रलेखनातून थोर व्यक्तींच्या विचारांचा प्रसार.
✅ सामाजिक मूल्यांची रुजवण:
त्यांच्या कथा आणि नाटकांमधून प्रेम, मैत्री, सेवा, आणि न्याय यांचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे.
Leave a Reply