खेळ आणि इतिहास
१. (अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.
(१) ऑलिंपिक स्पर्धांची परंपरा ग्रीस येथे सुरू झाली.
(अ) ग्रीस (ब) रोम (क) भारत (ड) चीन
उत्तर – ग्रीस
(२) महाराष्ट्रात तयार होणाऱ्या लाकडी बाहुलीला कालिचंडिका म्हणतात.
(अ) ठकी (ब) कालिचंडिका (क) गंगावती (ड) चंपावती
उत्तर – कालिचंडिका
(ब) पुढीलपैकी चुकीची जोडी ओळखून लिहा.
(१) मल्लखांब – शारीरिक कसरतीचे खेळ – योग्य
(२) वॉटर पोलो – पाण्यातील खेळ – योग्य
(३) स्केटिंग – साहसी खेळ – योग्य
(४) बुद्धिबळ – मैदानी खेळ – अयोग्य (चुकीची जोडी)
२. टीपा लिहा.
(१) खेळणी आणि उत्सव – खेळणी ही केवळ मनोरंजनाचे साधन नसून त्यांचा उत्सवांमध्येही मोठा सहभाग असतो. गणपती उत्सव, नवरात्रीतील बाहुल्यांची आरास, तसेच दशावतारांच्या बाहुल्या यांसारख्या अनेक सणांमध्ये खेळण्यांना महत्त्व आहे.
(२) खेळ व चित्रपट – खेळांवर आधारित अनेक चित्रपट तयार करण्यात आले आहेत. उदा. दंगल, मेरी कोम, चक दे इंडिया इत्यादी. हे चित्रपट केवळ खेळांचे महत्त्व सांगत नाहीत, तर खेळाडूंच्या संघर्षमय जीवनाची झलकही देतात.
३. पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.
(१) सध्याच्या काळात खेळाचे अर्थकारण बदलले आहे.
पूर्वी खेळ हे केवळ मनोरंजन व शारीरिक व्यायामासाठी होते, मात्र आज खेळ मोठ्या प्रमाणात व्यावसायिक झाले आहेत. मोठ्या स्पर्धा, प्रायोजकत्व, जाहिराती आणि प्रसारण ह्या गोष्टींमुळे खेळ एक मोठे अर्थव्यवस्थेचे साधन झाले आहे.
(२) खेळण्यांद्वारे इतिहासावर प्रकाश पडतो.
उत्खननात मिळालेल्या खेळण्यांवरून त्या काळातील समाजरचना, संस्कृती, परस्परसंबंध व व्यापार यांचा अंदाज घेतला जातो. उदा. इटलीतील पाँपेई येथे सापडलेल्या भारतीय हस्तिदंती बाहुलीवरून भारत आणि रोम यांच्यातील संबंध स्पष्ट होतो.
४. पुढील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे लिहा.
(१) भारतातील खेळाच्या साहित्याच्या इतिहासाविषयी माहिती लिहा.
भारतात प्राचीन काळापासून खेळ व त्यांचे साहित्य महत्त्वाचे राहिले आहे. महाकाव्यांमध्ये द्यूत, कुस्ती, बुद्धिबळ, घोड्यांच्या शर्यतींचे उल्लेख आहेत. मराठा साम्राज्यात मल्लखांब, कुस्ती आणि तलवारबाजी यांसारख्या खेळांना महत्त्व होते. कालांतराने विविध खेळांसाठी साहित्य विकसित झाले, जसे की क्रिकेटचे बॅट आणि बॉल, कबड्डीसाठी मोकळे मैदान, बुद्धिबळासाठी पट, खो-खो आणि लंगडीसाठी निश्चित नियमावली इत्यादी.
(२) खेळ आणि इतिहास यांच्यातील परस्परसंबंध स्पष्ट करा.
खेळ हा मानवाच्या नैसर्गिक प्रेरणांचा भाग असून, प्राचीन काळापासून खेळांमध्ये मोठा बदल झाला आहे. इतिहासाच्या अभ्यासातून खेळांमधील बदल आणि त्यांचे महत्त्व समजू शकते. प्राचीन ऑलिंपिक, भारतीय पारंपरिक खेळ, तसेच आधुनिक क्रीडास्पर्धांचा अभ्यास इतिहासाच्या दृष्टिकोनातून केला जातो.
(३) मैदानी खेळ व बैठे खेळ यांच्यातील फरक स्पष्ट करा.
- बैठे खेळ हे स्थिरस्थानी खेळले जातात, उदा. बुद्धिबळ, कॅरम, सोंगट्या इत्यादी.
- मैदानी खेळ हे मोठ्या जागेत खेळले जातात आणि त्यामध्ये शारीरिक हालचाली मोठ्या प्रमाणात असतात, उदा. क्रिकेट, खो-खो, हॉकी, फुटबॉल इत्यादी.
Leave a Reply