इतिहास Question Answers Class 10 Chapter 5 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

प्रसारमाध्यमे आणि इतिहास

(१) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

(१) भारतातील पहिले इंग्रजी वर्तमानपत्र ………… यांनी सुरू केले.
(अ) जेम्स ऑगस्टस हिकी
(ब) सर जॉन मार्शन
(क) अ‍ॅलन ह्यूम
(ड) बाळशास्त्री जांभेकर

उत्तर – (अ) जेम्स ऑगस्टस हिकी

(२) दूरदर्शन हे ………… माध्यम आहे.
(अ) दृक्‌
(ब) श्राव्य
(क) दृक-श्राव्य
(ड) स्पर्शात्मक

उत्तर – (क) दृक-श्राव्य

(२) पुढीलपैकी चुकीची जोडी ओळखा आणि योग्य उत्तर लिहा.

➡ चुकीची जोडी : प्रभाकर – आचार्य प्र. के. अत्रे (योग्य उत्तर: प्रभाकर – भाऊ महाजन)

(३) टीपा लिहा.

(१) वर्तमानपत्रांचे स्वातंत्र्य संग्रामातील कार्य:

• लोकमान्य टिळक यांनी “केसरी” आणि “मराठा” वर्तमानपत्रांमधून स्वराज्याची मागणी केली.
• ब्रिटिश सरकारच्या अन्यायकारक कायद्यांविरोधात लेखन करून जनजागृती केली.
• “दीनबंधु” सारख्या वर्तमानपत्रांनी बहुजन समाजाच्या प्रश्नांवर प्रकाश टाकला.
• वर्तमानपत्रांनी १९४२ च्या चलेजाव चळवळी दरम्यान लोकांमध्ये स्वातंत्र्याची जाणीव निर्माण केली.

(२) प्रसारमाध्यमांची आवश्यकता:

• समाजात माहितीचा मुक्त प्रवाह ठेवण्यासाठी.
• लोकशाहीमध्ये नागरिकांपर्यंत शासनाच्या निर्णयांची माहिती पोहोचवण्यासाठी.
• समाजसुधारणांसाठी आणि जनजागृतीसाठी.
• शिक्षण, विज्ञान, संस्कृती, व्यापार आणि मनोरंजन या क्षेत्रांत प्रगती करण्यासाठी.

(३) प्रसारमाध्यमांशी संबंधित व्यावसायिक क्षेत्रे:

• पत्रकारिता: वृत्तपत्रे, मासिके, नियतकालिके.
• रेडिओ प्रसारण: आकाशवाणी, FM रेडिओ, पॉडकास्ट.
• दूरचित्रवाणी आणि चित्रपट: वृत्तवाहिन्या, माहितीपट, मनोरंजन चॅनेल.
• वेब पत्रकारिता आणि सोशल मीडिया: न्यूज पोर्टल्स, यूट्यूब चॅनेल्स, डिजिटल मीडिया.

(४) पुढील विधाने स्पष्टीकरणासह स्पष्ट करा.

(१) प्रसारमाध्यमांद्वारे मिळणाऱ्या माहितीचे चिकित्सक आकलन करून घ्यावे लागते.

➡ सध्याच्या डिजिटल युगात खोटी माहिती पसरवली जाते.
➡ सोशल मीडिया आणि वेब पोर्टल्स यामुळे अफवा वेगाने पसरतात.
➡ उदा. १९८३ मध्ये जर्मनीतील “स्टर्न” नियतकालिकाने नकली हिटलरच्या रोजनिशी प्रसिद्ध केल्या.
➡ म्हणूनच, प्रत्येक बातमीची सत्यता तपासणे गरजेचे आहे.

(२) वर्तमानपत्रांना इतिहास या विषयाची गरज पडते.

➡ बातमी मागच्या बातमीसाठी इतिहास महत्त्वाचा असतो.
➡ उदाहरण: १९१४ च्या पहिल्या महायुद्धाच्या १००व्या वर्षानिमित्त विशेष लेख प्रसिद्ध झाले.
➡ १५ ऑगस्ट १९४७ च्या ऐतिहासिक घटनांचा संदर्भ देण्यासाठी वर्तमानपत्रे इतिहासावर आधारित विशेष पुरवण्या काढतात.

(३) सर्व प्रसारमाध्यमांमध्ये दूरदर्शन अतिशय लोकप्रिय माध्यम आहे.

➡ कारण दृक-श्राव्य (व्हिडिओ + ऑडिओ) माध्यम असल्याने ते जास्त प्रभावी असते.
➡ दूरदर्शनवर माहितीपट, शिक्षण, बातम्या, मनोरंजन आणि राष्ट्रीय महत्त्वाचे कार्यक्रम दाखवले जातात.
➡ रामायण, महाभारत, भारत एक खोज, राजा शिवछत्रपती यांसारख्या मालिकांमुळे दूरदर्शन लोकप्रिय झाले.

(५) पुढील उताऱ्याचे वाचन करून प्रश्नांची उत्तरे लिहा.

(१) आकाशवाणी कोणत्या खात्यांतर्गत येते?

• आकाशवाणी (All India Radio – AIR) हे भारत सरकारच्या माहिती व प्रसारण मंत्रालय (Ministry of Information and Broadcasting) अंतर्गत येते.

(२) IBC चे नामकरण काय झाले?

• १९२४ मध्ये स्थापन झालेल्या “इंडियन ब्रॉडकास्टिंग कंपनी” (IBC) चे नामकरण ब्रिटिश सरकारने “इंडियन स्टेट ब्रॉडकास्टिंग सर्व्हिसेस” (ISBS) असे केले.
• ८ जून १९३६ रोजी त्याचे “ऑल इंडिया रेडिओ” (All India Radio – AIR) असे अंतिम नामकरण करण्यात आले.

(३) विविधभारतीवरून किती भाषा व बोलीभाषांमध्ये कार्यक्रम सादर होतात?

• “विविधभारती” या लोकप्रिय रेडिओ सेवेद्वारे २४ भाषा आणि १४६ बोलीभाषांमध्ये कार्यक्रम सादर होतात.

(४) आकाशवाणी हे नाव कसे पडले?

• स्वातंत्र्यानंतर “ऑल इंडिया रेडिओ” चे नाव बदलून “आकाशवाणी” असे ठेवण्यात आले.
• हे नाव प्रसिद्ध कवी पंडित नरेंद्र शर्मा यांनी सुचवले होते.