इतिहास Question Answers Class 10 Chapter 2 Itihas Maharashtra Board Marathi Medium

इतिहासलेखन : भारतीय परंपरा

१. (अ) दिलेल्या पर्यायांपैकी योग्य पर्याय निवडून विधाने पूर्ण करा.

१) भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण खात्याचे पहिले सरसंचालक _______ हे होते.

उत्तर: (अ) अलेक्झांडर कनिंगहॅम

२) “हितोपदेश” या संस्कृत ग्रंथाचा जर्मन भाषेत अनुवाद _______ यांनी केला.

उत्तर: (ब) फ्रेडरिक मॅक्सम्युलर

१. (ब) पुढीलपैकी चुकीची जोडी ओळखून लिहा.

चुकीची जोडी: “द इंडियन वॉर ऑफ इंडिपेन्डन्स 1857 – मार्क्सवादी इतिहास”
योग्य दुरुस्ती: “द इंडियन वॉर ऑफ इंडिपेन्डन्स 1857 – राष्ट्रवादी इतिहास”

२. पुढील विधाने सकारण स्पष्ट करा.

१) प्रादेशिक इतिहासलेखनाला चालना मिळाली.

उत्तर:

• ब्रिटिशांनी लिहिलेल्या इतिहासात संपूर्ण भारताला एकसंधरित्या पाहिले गेले.
• राष्ट्रवादी इतिहासकारांनी स्थानिक व प्रादेशिक इतिहासावर भर दिला.
• छत्रपती शिवाजी महाराज, मराठा साम्राज्य, दक्षिण भारताचा इतिहास अशा विविध प्रादेशिक इतिहासांचा सखोल अभ्यास झाला.
• परिणामी, वेगवेगळ्या प्रदेशांचा योगदान स्पष्ट झाला आणि प्रादेशिक इतिहासलेखनाला चालना मिळाली.

२) बखर हा ऐतिहासिक साहित्यातील महत्त्वाचा प्रकार आहे.

उत्तर:

• बखरीमध्ये शूरवीरांचे पराक्रम, युद्धे, ऐतिहासिक घटना, आणि थोर व्यक्तींची चरित्रे आढळतात.
• छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या कार्यावर आधारित “सभासद बखर”, तसेच “पानिपतची बखर” यासारख्या बखरी प्रसिद्ध आहेत.
• बखरींमध्ये ऐतिहासिक घटनांचे वर्णन काव्यात्मक पद्धतीने आढळते.
• त्यामुळे बखर हा ऐतिहासिक साहित्यातील महत्त्वाचा प्रकार मानला जातो.

३. पुढील प्रश्नांची सविस्तर उत्तरे द्या.

१) मार्क्सवादी इतिहासलेखन म्हणजे काय?

उत्तर:

• मार्क्सवादी इतिहासलेखन हे आर्थिक व सामाजिक दृष्टिकोनातून इतिहास अभ्यासणारी प्रणाली आहे.
• इतिहासातील वर्गसंघर्ष, उत्पादन व्यवस्था आणि आर्थिक बदलांचे परिणाम यावर भर दिला जातो.
• भारतीय इतिहासात शूद्र, दलित, शेतकरी, कामगार यांचा इतिहास स्पष्ट करणाऱ्या दृष्टिकोनाला मार्क्सवादी इतिहासलेखन म्हणतात.
• महत्त्वाचे इतिहासकार:
  • दामोदर धर्मानंद कोसंबी
  • रामशरण शर्मा
  • शरद पाटील
• त्यांनी भारतीय समाजव्यवस्थेतील जातीयता, श्रमजीवी वर्गाचे योगदान, आणि आर्थिक असमानता यांचा सखोल अभ्यास केला.

२) इतिहासाचार्य वि. का. राजवाडे यांचे इतिहासलेखनातील योगदान स्पष्ट करा.

उत्तर:

• वि. का. राजवाडे यांनी भारतीय इतिहास संशोधनात महत्त्वाचे योगदान दिले.
• त्यांनी स्वतः ऐतिहासिक साधने गोळा करून संशोधन केले आणि “मराठ्यांच्या इतिहासाची साधने” हे २२ खंड संपादित केले.
• त्यांचा इतिहासलेखनासाठी मूळ कागदपत्रांवर भर होता.
• त्यांनी इतिहास म्हणजे फक्त राजकारण नसून, संपूर्ण समाजाचे जीवनदर्शन आहे हे सिद्ध केले.
• १९१० मध्ये “भारत इतिहास संशोधक मंडळ” या संस्थेची स्थापना केली.
• त्यामुळे इतिहास संशोधन आणि लेखनाला नव्याने दिशा मिळाली.

४. (अ) पुढील तक्ता पूर्ण करा.

५. टीपा लिहा.

१) प्राच्यवादी इतिहासलेखन:

• प्राचीन भारतीय संस्कृतीचे गौरवशाली चित्रण करणारे इतिहासलेखन.
• संस्कृत आणि वैदिक साहित्यातील संशोधनावर भर.
• महत्त्वाचे इतिहासकार – फ्रेडरिक मॅक्सम्युलर, विल्यम जोन्स.

२) राष्ट्रवादी इतिहासलेखन:

• ब्रिटिश अधिकाऱ्यांनी भारतीय इतिहासाच्या चुकीच्या मांडणीला उत्तर देणारे लेखन.
• भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याला प्रेरणा देणारे इतिहासलेखन.
• महत्त्वाचे इतिहासकार – वि. का. राजवाडे, वि. दा. सावरकर, रमेशचंद्र मजुमदार.

३) वंचितांचा (सबऑल्टर्न) इतिहास:

• समाजातील दलित, आदिवासी, स्त्रिया यांचा इतिहास मांडणारे लेखन.
• इतिहासातील दुर्लक्षित घटकांना महत्त्व.
• महत्त्वाचे इतिहासकार – रणजित गुहा, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, महात्मा फुले.