प्रसारमाध्यमे आणि इतिहास
लहान प्रश्न
(१) भारतातील पहिले इंग्रजी वर्तमानपत्र कोणते आणि कोणी सुरू केले?
➡ “बेंगॉल गॅझेट” हे पहिले इंग्रजी वर्तमानपत्र जेम्स ऑगस्टस हिकी यांनी १७८० मध्ये सुरू केले.
(२) पहिले मराठी वर्तमानपत्र कोणते आणि त्याचे संपादक कोण होते?
➡ “दर्पण” हे पहिले मराठी वर्तमानपत्र असून त्याचे संपादक बाळशास्त्री जांभेकर होते.
(३) केसरी आणि मराठा ही कोणत्या नेत्याने सुरू केलेली वर्तमानपत्रे आहेत?
➡ लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक यांनी “केसरी” (मराठी) आणि “मराठा” (इंग्रजी) सुरू केली.
(४) विविधभारती सेवा कधी सुरू झाली आणि तिचे वैशिष्ट्य काय आहे?
➡ १९५७ मध्ये सुरू झालेल्या विविधभारती सेवेतून २४ भाषा आणि १४६ बोलीभाषांमध्ये कार्यक्रम प्रसारित होतात.
(५) आकाशवाणी हे नाव कोणी सुचवले?
➡ प्रसिद्ध कवी पंडित नरेंद्र शर्मा यांनी “आकाशवाणी” हे नाव सुचवले.
(६) भारतातील पहिले दूरदर्शन केंद्र कोणत्या शहरात सुरू झाले?
➡ भारताचे पहिले दूरदर्शन केंद्र १५ सप्टेंबर १९५९ रोजी दिल्ली येथे सुरू झाले.
(७) स्वातंत्र्यलढ्यात प्रसारमाध्यमांचे महत्त्व काय होते?
➡ प्रसारमाध्यमांनी जनजागृती करून ब्रिटिश राजवटीविरोधात लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण केली.
(८) आकाशवाणी कोणत्या मंत्रालयाच्या अंतर्गत कार्यरत आहे?
➡ आकाशवाणी भारत सरकारच्या माहिती व प्रसारण मंत्रालयाच्या अंतर्गत कार्यरत आहे.
(९) भारतातील पहिले नियतकालिक कोणते होते?
➡ बाळशास्त्री जांभेकर यांनी सुरू केलेले “दिग्दर्शन” हे पहिले मराठी नियतकालिक होते.
(१०) वेब पत्रकारिता म्हणजे काय?
➡ वेब पत्रकारिता म्हणजे इंटरनेटच्या माध्यमातून दिल्या जाणाऱ्या बातम्या, लेख, व्हिडिओ आणि माहितीचे प्रसारण.
दीर्घ प्रश्न
(१) प्रसारमाध्यम म्हणजे काय? त्याचे प्रकार सांगा.
प्रसारमाध्यम म्हणजे माहिती, विचार, बातम्या आणि मनोरंजन मोठ्या प्रमाणावर लोकांपर्यंत पोहोचवणारी साधने. याचे तीन प्रमुख प्रकार आहेत – मुद्रित माध्यमे (वर्तमानपत्रे, नियतकालिके), दृक-श्राव्य माध्यमे (टीव्ही, रेडिओ) आणि डिजिटल माध्यमे (सोशल मीडिया, वेब पत्रकारिता).
(२) स्वातंत्र्यलढ्यात वर्तमानपत्रांची भूमिका काय होती?
वर्तमानपत्रांनी स्वातंत्र्यलढ्यात लोकांमध्ये जनजागृती निर्माण करून ब्रिटिश राजवटीच्या अन्यायकारक धोरणांचा विरोध केला. लोकमान्य टिळक यांच्या “केसरी” आणि “मराठा” तसेच इतर वृत्तपत्रांनी स्वराज्य, समाजसुधारणा आणि जनहित यासंबंधी महत्त्वपूर्ण विचार मांडले.
(३) दूरदर्शनचे महत्त्व सांगा.
दूरदर्शन हे दृक-श्राव्य माध्यम असल्याने ते मनोरंजन, माहिती आणि शिक्षण या तिन्ही गोष्टींसाठी महत्त्वाचे आहे. ऐतिहासिक व सामाजिक विषयांवरील मालिका, बातम्या आणि शिक्षणपर कार्यक्रम यामुळे दूरदर्शनने लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण केली.
(४) वेब पत्रकारिता म्हणजे काय? त्याचे फायदे सांगा.
वेब पत्रकारिता म्हणजे इंटरनेटच्या माध्यमातून दिल्या जाणाऱ्या ताज्या बातम्या, लेख, व्हिडिओ आणि थेट प्रक्षेपण. हे माध्यम जलद, सहज उपलब्ध आणि २४ तास कार्यरत असल्याने लोकांना तत्काळ माहिती मिळते आणि ते कोणत्याही ठिकाणाहून बातम्या पाहू शकतात.
(५) प्रसारमाध्यमांची लोकशाहीमध्ये भूमिका काय आहे?
लोकशाहीमध्ये प्रसारमाध्यमे सरकार आणि नागरिक यांच्यातील दुवा म्हणून काम करतात. ते सरकारी धोरणांची माहिती जनतेपर्यंत पोहोचवतात, सामाजिक प्रश्न मांडतात आणि लोकांच्या समस्या प्रशासनापर्यंत पोहोचवून त्यावर उपाययोजना करण्यास मदत करतात.
(६) आकाशवाणीची सुरुवात कशी झाली आणि तिचा विकास कसा झाला?
आकाशवाणीची सुरुवात १९२४ मध्ये “इंडियन ब्रॉडकास्टिंग कंपनी” म्हणून झाली आणि १९३६ मध्ये ती “ऑल इंडिया रेडिओ” (AIR) झाली. स्वातंत्र्यानंतर तिला “आकाशवाणी” हे नाव देण्यात आले आणि आज ती २४ भाषा आणि १४६ बोलीभाषांमध्ये कार्यक्रम प्रसारित करते.
Leave a Reply