इतिहासलेखन : भारतीय परंपरा
लहान उत्तर
भारतीय इतिहासलेखनाच्या प्रारंभिक स्वरूपात कोणत्या साधनांचा समावेश होता?
मौखिक परंपरा, कोरीव लेख, ताम्रपट, शिलालेख, आणि परकीय प्रवासवर्णने.
२) सम्राट अशोकाच्या काळातील कोरीव लेख कोणत्या स्वरूपात आढळतात?
प्रस्तरांवर व दगडी स्तंभांवर कोरलेले लेख उपलब्ध आहेत.
३) ‘राजतरंगिणी’ ग्रंथाचे लेखक कोण होते?
कल्हण (इ.स. १२ वे शतक).
४) मुघल दरबारातील प्रसिद्ध इतिहासकार कोण होता?
अबुल फजल, ज्याने “अकबरनामा” लिहिले.
५) बखर हा साहित्य प्रकार कोणत्या गोष्टींसाठी महत्त्वाचा मानला जातो?
ऐतिहासिक घडामोडी, पराक्रमी योद्ध्यांचे गुणगान, वंशावळ आणि युद्धकथा.
६) जेम्स मिलने लिहिलेल्या ग्रंथाचे नाव काय आहे?
“द हिस्टरी ऑफ ब्रिटिश इंडिया”.
७) भारतातील राष्ट्रवादी इतिहासलेखनाचे महत्त्वाचे लेखक कोण होते?
वि. का. राजवाडे, वि. दा. सावरकर, महादेव गोविंद रानडे.
८) मार्क्सवादी इतिहासलेखनात कोणत्या गोष्टींवर भर दिला जातो?
आर्थिक व्यवस्था, उत्पादन प्रक्रिया, आणि समाजातील वर्गसंघर्ष.
९) “स्त्रीपुरुष तुलना” हे पुस्तक कोणी लिहिले?
ताराबाई शिंदे.
१०) इतिहास संशोधनासाठी वि. का. राजवाडे यांनी कोणती संस्था स्थापन केली?
भारत इतिहास संशोधक मंडळ (१९१०).
दीर्घ उत्तर
१) बखरीचे महत्त्व स्पष्ट करा.
बखरीत ऐतिहासिक घटना, पराक्रमी योद्ध्यांचे चरित्र, युद्धांचे वर्णन आणि राजकीय घडामोडींची नोंद आढळते. “सभासद बखर” आणि “पानिपतची बखर” यांसारख्या बखरी मराठा इतिहास समजण्यासाठी महत्त्वाच्या ठरतात.
२) राष्ट्रवादी इतिहासलेखन म्हणजे काय?
राष्ट्रवादी इतिहासलेखनाने भारतीय स्वातंत्र्यलढा आणि प्राचीन भारतीय संस्कृतीचे महत्त्व अधोरेखित केले. वि. का. राजवाडे आणि वि. दा. सावरकर यांनी ब्रिटिश इतिहासकारांच्या चुकीच्या दृष्टिकोनाला उत्तर दिले.
३) वसाहतवादी इतिहासलेखनाचे वैशिष्ट्ये सांगा.
ब्रिटिश इतिहासकारांनी भारतीय संस्कृतीला कमी लेखून वसाहतवादी इतिहासलेखन केले. जेम्स मिलच्या “द हिस्टरी ऑफ ब्रिटिश इंडिया” आणि ग्रँट डफच्या “ए हिस्टरी ऑफ द मराठाज” मध्ये भारतीय दृष्टिकोनाचा अभाव आहे.
४) मार्क्सवादी इतिहासलेखनाचे वैशिष्ट्ये कोणती?
मार्क्सवादी इतिहासलेखन समाजातील आर्थिक व्यवस्थेवर आणि वर्गसंघर्षावर आधारित आहे. दामोदर कोसंबी आणि रामशरण शर्मा यांनी दलित, शेतकरी आणि श्रमिक वर्गाच्या इतिहासाचा अभ्यास केला.
५) “प्राच्यवादी इतिहासलेखन” म्हणजे काय?
प्राच्यवादी इतिहासलेखन भारतीय संस्कृती आणि संस्कृत वाङ्मयाचा गौरव करणारे आहे. विल्यम जोन्स आणि फ्रेडरिक मॅक्सम्युलर यांनी वैदिक वाङ्मयाचा अभ्यास करून भारतीय इतिहासाची नवी मांडणी केली.
६) स्वातंत्र्यानंतरच्या इतिहासलेखनात कोणते बदल झाले?
स्वातंत्र्यानंतर सामाजिक, आर्थिक, आणि सांस्कृतिक इतिहासलेखनाला महत्त्व आले. स्त्रीवादी, वंचितांचा आणि आधुनिक राजकीय विचारधारेवर आधारित इतिहासाला महत्त्व दिले गेले.
Leave a Reply