संस्कृतम् आमोद: Question Answers Chapter 4 विध्यर्थमाला Class 9 Sanskrit Aamod Maharashtra Board

भाषाभ्यास:

श्लोकः 1

1. एकवाक्येन उत्तरत।

अ. विद्यार्थी किं त्यजेत् ?

उत्तरम् : विद्यार्थी सुखं त्यजेत् ।

आ. सुखार्थी किं त्यजेत् ?

उत्तरम् : सुखार्थी विद्या त्यजेत् ।

2. सन्धिविग्रहं कुरुत।

1. त्यजेद्विद्याम् – त्यजेत् + विद्याम् ।
2. त्यजेत्सुखम् – त्यजेत् + सुखम् ।
3. कुतो विद्या – कुतः + विद्या ।
4. कुतो विद्यार्थिन: – कुतः + विद्यार्थिनः ।

3. समानार्थकशब्दं लिखत।

1. विद्या – ज्ञानम्, शिक्षा ।
2. विद्यार्थी – छात्र:, शिष्यः, अन्तेवासी।

4. प्रश्ननिर्माणं कुरुत।

अ. सुखार्थी विद्यां न लभते।

उत्तरम् : सुखार्थी किं न लभते ?

आ. विद्यार्थी सुखं न लभते।

उत्तरम् : कः सुखं न लभते ।

श्लोक: 2.

1. एकवाक्येन उत्तरत।

अ.कीदृशं जलं पिबेत् ?

उत्तरम् : वस्त्रपूतं सुखं त्यजेत्।

आ. कीदृशीं वाणी वदेत् ?

उत्तरम् : सत्यपूतां वाणी वदेत्।

2. समानार्थकशब्दं चित्वा लिखत ।

• वाक् – वाणी।
• पवित्रम् – पूतम्।
• ऋतम् – सत्यम्।
• उदकम् – जलम्।

3. स्तम्भमेलनं कुरुत।

श्लोकः 3

1. एकवाक्येन उत्तरत।

अ. मनुजः कीदृशं धनं काङ्केत ?

उत्तरम् : मनुज: अलब्ध धनं काक्षेत।

आ. वृद्धं धनं कुत्र निक्षिपेत् ?

उत्तरम् : वृद्धं धनं तीर्थेषु निक्षिपेत्।

2. क्रमानुसारं रचयत।

1. धनस्य इच्छा।
2. धनस्य रक्षणम् ।
3. धनस्य वर्धनम् ।
4. तीर्थेषु दानम् ।

3. पदपरिचयं लिखत।

1. काङ्क्षत – काङ्क्ष धातुः प्रथमगण: आत्मनेपदं
विधिलिङ्लकार : प्रथमपुरुष: एकवचनम्।

2. रक्षेत् – रक्ष धातुः प्रथमगण: परस्मैपदं विधिलिङ्लकार:
प्रथमपुरुष: एकवचनम्।

3. निक्षिपेत् – नि + क्षिप् धातुः प्रथमगण: परस्मैपदं
विधिलिङ्लकारः प्रथमपुरुष: एकवचनम्।

श्लोकः 4

1. एकवाक्येन उत्तरत।

अ. क्रोधं केन जयेत्?

उत्तरम् : क्रोधं अक्रोधेन जयेत्।

आ. दानेन किं जयेत् ?

उत्तरम् : दानेन कदर्य जयेत्।

इ. सत्येन किं जयेत्?

उत्तरम् : सत्येन अनृतं जयेत्।

2. विरुद्धार्थकशब्द लिखत ।

• क्रोध: × अक्रोधः, क्षमा।
• असाधुः × साधुः।
• सत्यम् × अनृतम्।
• दानम् × कदर्यम् ।

3. श्लोकात् तृतीयान्तपदानि चित्वा लिखत ।

उत्तरम् : तृतीया – अक्रोधेन, साधुना, दानेन, सत्येन

4. सन्धिविग्रहं कुरुत ।

चानृतम् – च + अनृतम्।

श्लोक: 5

1. एकवाक्येन उत्तरत।

अ. दुःखे कान् पश्येत्?

उत्तरम् : दुःखे दुःखाधिकान् पश्येत्।

आ. सुखाधिकान् कदा पश्येत् ?

उत्तरम् : सुखाधिकान् सुखे पश्येत्।

2. सन्धिविग्रहं कुरुत।

• शत्रुभ्यामिव – शत्रुभ्याम् + इव।
• नार्पयेत् – न + अर्पयेत्।

3 विरुद्धार्थकशब्द लिखत ।

• सुखम्: × दु:खम्।
• अधिकम् × न्यूनम, अल्पम्, स्तोकम्।
• शोक: × हर्षः, आनन्दः।
• शत्रुः × मित्रम्, सखा, सुहृद्।

4. जालरेखाचित्रं पूरयत।

श्लोकः 6

1. एकवाक्येन उत्तरत।

अ. प्रत्यहं किं प्रत्यवेक्षेत ?

उत्तरम् : प्रत्यहं आत्मन: चरितं प्रत्यवेक्षेत।

आ. चरितं केन तुल्यं माऽस्तु ?

उत्तरम् : चरितं पशुभि: तुल्यं माऽस्तु।

इ. चरितं केन तुल्यम् अस्तु ?

उत्तरम् : चरितं सत्पुरुषै : तुल्यम् अस्तु।

2. सन्धिं कुरुत।

अ. पशुभिः + तुल्यम्

उत्तरम् :
पशुभिस्तुल्यम् – पशुभिः + तुल्यम् ।

आ. किम् + नु

उत्तरम् :
किन्नु – किम् + नु।

इ. सत्पुरुषैः + इति

उत्तरम् :
सत्पुरुषैरिति – सत्पुरुषैः + इति।

ई. नरः + चरितम्

उत्तरम् :
नरश्चरितमात्मनः – नरः + चरितम् + आत्मनः ।

3 समानार्थकशब्दानां युग्मं चिनुत ।

उत्तरम् :

श्लोकः 7

1. एकवाक्येन उत्तरत।

अ.नृपः अर्थान् कथं चिन्तयेत् ?

उत्तरम् : नृपः अर्थान् बकवत् चिन्तयेत्।

आ. नृपः कथं पराक्रमेत् ?

उत्तरम् : नृपः सिंहवत् पराक्रमेत्।

इ. नृपः कथम् अवलुम्पेत ?

उत्तरम् : नृपः वृकवत् अवलुम्पेत।

ई. नृपः कथं विनिष्पतेत् ?

उत्तरम् : नृपः शशवत् विनिष्यतेत्।

4. सन्धिं कुरुत।

अ. शशवत् + च

उत्तरम् :
शशवच्च – शशवत् + च।

आ. च + अवलुम्पेत

उत्तरम् :
चावलुम्पेत – च + अवलुम्पेत।

इ. चिन्तयेत् + अर्थान् ।

उत्तरम् :
बकवच्चिन्तयेदर्थान् – बकवत् + चिन्तयेत् + अर्थान् ।